Interesującym zagadnieniem związanym ze śpiewaniem wydaje się być próba zdefiniowania sobie właściwych cech wokalistyki ludowej, bluesowej, gospelowej, soulowej, jazzowej, rockowej, popularnej, rapowej i klasycznej. Wskazanie oczekiwanych od nich elementów może efektywnie pomóc w wyrażaniu wielu różnorakich sądów na ich temat, a w szczególności, w artykułowaniu własnej opinii o ich przynależności stylistycznej oraz w ocenie posiadanych przez nie wartości muzycznych. W poprzednim felietonie porównaliśmy podstawowe idee wokalistyki użytkowej z artystyczną, ale nie dokonaliśmy żadnej, bardziej szczegółowej analizy ich elementów. Teraz uzupełniamy ten brak zaczynając od scharakteryzowania istoty śpiewu etnicznego, archetypu wokalnego, który ustalił rolę głosu ludzkiego w sztukach akustycznych. Wcześniej przypomnimy jeszcze najważniejsze walory samego śpiewu.
Narzędzie mowy człowieka jest najwszechstronniejszym pod każdym względem instrumentem wypowiedzi muzycznej. Jego możliwości artykulacyjne, dynamiczne, barwowe, wyrazowe i emocjonalne nie mają sobie równych. Ekspresja głosu ludzkiego przewyższa bowiem potencjałem środków interpretacyjnych wszystkie inne podmioty służące do tworzenia sztuk akustycznych. A dodatkowo ma tę przewagę, że w śpiewie można łączyć realizowanie dźwięków z treściami werbalnymi.
Folklor muzyczny, o ile nie jest stylizacją, prezentuje w sposób alegoryczny społeczność, którą reprezentuje. Stanowi autentyczny dokument jej zwyczajów, potrzeb i preferencji. Służy jej celom rytualnym, religijnym i zabawowym. Charakteryzuje wreszcie jej uwarunkowania egzystencjalne i kulturowe. Śpiewacy ludowi wyrażają za pośrednictwem swojego głosu to wszystko, co jest istotą muzyki etnicznej. Wszystkie środki techniczne i wyrazowe, jakie posiada ich narzędzie mowy, są wykorzystywane bez ograniczeń interpretacyjnych, ale wybiórczo, pod względem estetycznym. Kryteria doboru tych ostatnich ustalone są w tradycji muzycznej danego kręgu kulturowego i modyfikowane zgodnie z przemianami mentalnymi jego mieszkańców. Tak więc, szczegółowe cechy wokalistyki ludowej są niemożliwe do zdefiniowania bez odwoływania się do konkretnej społeczności, jej warunków życia, historii i świadomości. Można tylko ogólnie stwierdzić, że w zależności od położenia geograficznego będzie to śpiew wykonywany w stroju naturalnym, temperowanym, bądź łączącym strój naturalny z temperowanym, a wykorzystywany materiał dźwiękowy będzie odpowiadał skalom muzycznym istniejącym na danym terenie. Melodie będą realizowane w rytmach trójdzielnych trójdzielnych lub dwudzielnych, a techniki artykulacyjne i wyrazowe będą odpowiadały potrzebom emocjonalnym wykonawców. Preferowane też będą wszelkie sposoby dźwiękowego realizowania melodii, a unikane onomatopeje, np. wrzaski, krzyki, wzdychania.
Blues jest stylem muzycznym powstałym w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w czasach niewolnictwa. Łączy w sobie elementy muzyki klasycznej (skale średniowieczne z ich mutacjami, akordykę w stroju temperowanym i rytmy dwudzielne) ze składnikami twórczości archetypicznej (skale pentatoniczne bezpółtonowe w stroju naturalnym i rytmy trójdzielne). Jest wykonywany na europejskim instrumentarium technikami kompilującymi interpretacje artystyczne z ludowymi. W śpiewie wyraża się to, m.in. za pośrednictwem metody osiągania wysokości dźwięków za pośrednictwem glissanda. W bluesie, podobnie jak w muzyce ludowej, nie występują jakiekolwiek kryteria dotyczące barwy głosu i jego zakresu rejestrów. Najważniejsza jest umiejętność wykonywania melodii w stroju temperowanym technikami pierwotnymi. Wokaliści bluesowi łączą więc często śpiew z melorecytacją i improwizują przebiegi rytmiczne melodii.
Gospel, podobnie jak blues, narodził się w Ameryce Północnej w okresie kolonizacji kontynentu. Stanowi on styl muzyczny związany z treściami religijnymi (odmianą jest spiritual, który różni się zakresem tematycznym słów). Jego źródłowy materiał muzyczny pochodził z Europy i był swoistą kontynuacją pieśni i hymnów kościelnych wykonywanych na Starym Kontynencie. Interpretowany przez społeczność pochodzącą z Afryki posiadał z kolei wiele cech właściwych twórczości archetypicznej. Można powiedzieć, że sakralne kompozycje w stroju temperowanym były realizowane technikami odpowiadającymi w dużym stopniu śpiewaniu pieśni plemiennych. Należy dodać, że aktualna estetyka gospel może prezentować wiele konwencji dźwiękowych, np. pop, funky, soul, czy rhythm and blues i tylko tekst słowny w głosie wokalnym decyduje o jej przynależności do opisywanego kierunku. Od wokalistów historycznego gospel oczekuje się śpiewu naturalnego zawierającego jednak pewne atrybuty charakteryzujące głosy szkolone. A więc będą to, przykładowo, techniki osiągania wysokości dźwięków bez glissanda, świadome wibrata, panowanie nad barwą i dynamiką głosu, estetyzacja frazowania i wykorzystywanie rezonatorów ciała. W tym stylu ważnym elementem wypowiedzi jest też przeciwstawianie śpiewu solowego głosom chóralnym, zaaranżowanym przynajmniej pod względem harmonicznym, artykulacyjnym i rytmicznym.
Tekst: Piotr Kałużny
Artykuł ukazał się w numerze 8/2012 miesięcznika Muzyk.