Od dłuższego już czasu przyjęto dzielić muzykę na klasyczną i nieklasyczną. Do tej pierwszej zaliczono każdą twórczość historyczną, która przetrwała w zapisach nutowych do naszych czasów oraz kompozycje współczesne pisane przez profesjonalistów wyłącznie w celach artystycznych. Tę drugą, popularną, stanowią wszystkie inne utwory akustyczne powstałe mniej więcej od dwudziestego wieku, komponowane przez zawodowców i amatorów w celach użytkowych. Porównując idee obu, można czasami spotkać się z wyraźnie odczuwalnym paradoksem. Otóż często podmioty klasyczne, zwłaszcza współczesne, są jednak odczuwane przez odbiorców jako artystycznie chybione. I na odwrót, wiele przykładów nieklasycznych uznawanych jest jako kompozycje satysfakcjonujące pod względem estetycznym.
Muzykę klasyczną nazywano jeszcze w drugiej połowie minionego stulecia muzyką poważną. Miało to sugerować jej przesłanie: dostojność, która w domyśle, określa jej wyższość nad wszelką pozostałą. A przecież wiemy, że wiele artefaktów akustycznych z przeszłości miało w swoim czasie cele wyłącznie użytkowe i tylko my dzisiaj świadomie je pomijamy, bo żyjemy w zupełnie innych realiach.. Takimi rozrywkowymi utworami były, np. suity i sarabandy.
Muzyka klasyczna wykonywana jest głównie na estradach filharmonicznych oraz scenach teatrów operowych. Słuchacze siedzą na wygodnych siedziskach i są zasłuchani w muzyce kontemplując jej przebieg i jakość wykonania.. Dopuszczalne są tylko pokasływania i delikatne chrząknięcia. Wszelkie inne odgłosy, wywołują u pozostałych reakcje odzwierciedlające w sposób onomatopeiczny syczenie kobry tuż przed atakiem.
Style muzyki klasycznej odpowiadają okresom historycznym, w których zaistniały. I tak, kolejno są nimi: styl średniowieczny, renesansowy, barokowy, klasycystyczny, romantyczny i współczesny. Ten ostatni dzielimy jeszcze zgodnie z technikami kompozytorskimi, jakimi został napisany. Stanowią go, m.in. neoklasycyzm, neoromantyzm, impresjonizm, symbolizm, serializm, bruityzm, punktualizm, minimalizm, muzyka konkretna i elektroniczna.
Kompozytorzy muzyki klasycznej stworzyli na przestrzeni jej dziejów szereg form i gatunków, które ją reprezentują. Przykładowo, do pierwszych należą: inwencja, fuga, kanon, allegro sonatowe, rondo, etiuda, scherzo, impromptu i pieśni. Drugimi są, m.in. madrygały, kantaty, suity, koncerty, opery i oratoria. Te bogactwo form i gatunków jest świadectwem ogromu przemyśleń i idei twórczych, jakie stanowiły i stanowią jej potencjał rozwojowy.
Wykonania muzyki klasycznej realizowane są na obszernym instrumentarium. Jego zakres mieści się w przedziale od jednego, aż po przekraczające sto. Jego podmioty przynależą do wszystkich, wyróżnianych pod względem rodzaju źródła drgania, rodzin. Stanowią je więc instrumenty strunowe, nazywane też chordofonami (smyczkowe: skrzypce, altówki, wiolonczele i kontrabasy; szarpane: harfy, gitary, lutnie i klawesyny; uderzane: fortepiany), instrumenty dęte, nazywane także aerofonami (drewniane: flety, oboje, rożki angielskie, klarnety i fagoty; blaszane: trąbki, waltornie, puzony i tuby; klawiszowe: organy, fisharmonie i akordeony; guzikowe: akordeony, harmonie ręczne i bandoneony), instrumenty perkusyjne, zwane również membranofonami i idiofonami (o nieokreślonej wysokości dźwięków: werble, bębny, talerze, gongi, kastaniety, marakasy, tamburyny, dzwonki, baty i fleksafony; o określonej wysokości dźwięków: wibrafony, marimby, ksylofony, czelesty, dzwony rurowe i kotły).
Zespoły interpretujące muzykę klasyczną są bardzo zróżnicowane. Zasadniczym kryterium ich odróżniania jest liczba osób je stanowiących. Jeśli wykonuje utwór jeden muzyk to mamy do czynienia z grą solistyczną. Dwie grające osoby tworzą duo (duet), trzy – trio (tercet), cztery – kwartet, pięć – kwintet, sześć – sekstet, siedem – septet, osiem – oktet, dziewięć – nonet, a dziesięć – dektet, Większe składy określa się orkiestrami kameralnymi, a największe – orkiestrami symfonicznymi. Zespoły wokalne nazywamy chórami (żeńskimi, chłopięcymi, męskimi i mieszanymi).
Wykonania muzyki klasycznej są dla słuchaczy koncertowych niekiedy bardziej istotne niż same dzieła. Te najczęściej już poznali i dokładnie pamiętają ich treść. Treść ta, zgodnie z kanonami estetycznymi klasyki, nigdy się nie zmienia (wyjątkiem są niektóre kompozycje współczesne, a zwłaszcza te, które uwzględniają w swojej narracji improwizacje muzyków nazywane wtedy eufemistycznie działaniami aleatorycznymi). Wszelkie pomyłki i błędy są niedopuszczalne i budzą zgrozę. Istotnymi są detale interpretacyjne, tempa, zakresy dynamiczne, rodzaje artykulacji, rubata, accelleranda i… wygląd, ubiór oraz miny i zachowania muzyków podczas gry.
Tekst: Piotr Kałużny
Artykuł ukazał się w numerze 9/2013 miesięcznika Muzyk.