„PEDAL CRUSH” – recenzja książki

Przyjęcie, z jakim spotkały się jego dwie poprzednie książki, sprawiło że Kim Bjørn postanowił podjąć kolejne wyzwanie, którego rezultatem jest „PEDAL CRUSH” – wydawnictwo poświęcone w całości kompaktowym efektom gitarowym. Po syntezatorach i innych instrumentach elektronicznych oraz systemach modularnych, które były bohaterami poprzednich pozycji, podjął się zatem eksploracji terenu nie do końca mu znanego – a przynajmniej (jako klawiszowcowi) nie w takim stopniu co instrumenty i urządzenia opisywane wcześniej. Z tego też m.in. powodu zadbał o odpowiednie wsparcie w osobie Scotta Harpera, współautora tej książki, twórcy kanału youtube’owego Knobs. Wspólnie przygotowali książkę zawierającą mnóstwo informacji na temat efektów, które – zgodnie z podtytułem – zostały zaprezentowane tu jako narzędzia do kreatywnego tworzenia muzyki.

Tak jak poprzednie książki, także ten projekt wspierany był kampanią w jednym z serwisów crowdfundingowych. O tym, że autorzy kolejny raz trafili z tematem i osób zainteresowanych taką pozycją wydawniczą nie zabraknie, najlepiej świadczy fakt, że ufundowano ją w zaledwie 12 minut… Podobnie jak w dwóch wcześniejszych pozycjach, także w przypadku „PEDAL CRUSH” o napisanie przedmowy poproszono artystę, który nie tylko sam korzysta z urządzeń prezentowanych na kartach książki, ale przede wszystkim od lat inspiruje innych swoim stylem i techniką. Steve Vai – bo o nim tu mowa, opowiada w niej zarówno o swoich pierwszych spotkaniach z efektami gitarowymi, jak również o tym czym jego zdaniem są stompboxy oraz co (i jak) pozwalają uzyskiwać będąc częścią czegoś, co zaczyna się w głowie muzyka, a następnie przez jego palce inicjuje cały kreatywny proces. W przemowie tej dzieli się on także swymi przemyśleniami na temat ewolucji i przyszłości efektów.

Tak jak wcześniej, także teraz autorzy postanowili podejść to tematu kompleksowo, tworząc swoiste kompendium wiedzy. Jednocześnie nie jest to w żadnym wypadku katalog czy „przewodnik kupującego”, gdyż koncepcja tego wydawnictwa jest zupełnie inna. Owszem, na ponad trzystu stronach pojawiły się wzmianki o ponad ośmiuset „kostkach”, ale właśnie dzięki takiej ich ilości możliwe było ukazanie zróżnicowania panującego wśród kompaktowych efektów gitarowych. Co więcej, część urządzeń pojawia się np. dla ukazania jakiegoś konkretnego parametru, układu zastosowanego wewnątrz, odmiany danego typu efektu czy charakterystycznego dla danego modelu sposobu (lub np. zakresu) regulacji. Jak zatem widać, pojawiają się one tu dla zobrazowania określonej cechy czy z innego konkretnego powodu. Oczywiście, nawet przy tak dużej liczbie możemy nie znaleźć wśród nich swojej ulubionej „kostki”, ale jak wspomniałem to nie katalog, a celem autorów było umieszczenie poszczególnych urządzeń w określonym kontekście.

Chociaż efekty, którym poświęcona jest ta książka są najczęściej używane przez gitarzystów i basistów to „PEDAL CRUSH” jest pozycją skierowaną nie tylko do nich, ale także muzyków grających na innych instrumentach, wokalistów, DJ’ów czy osób zajmujących się produkcją muzyczną, którzy również mogą wykorzystywać w swej twórczości i działalności artystycznej różnego typu efekty. Odbiorcami tej książki mogą być zatem wszyscy, którzy – przy odpowiednio umiejętnym i kreatywnym korzystaniu z możliwości kompaktowych „kostek” – mogą odnieść wymierne korzyści w odniesieniu do swoich projektów muzycznych.
Biorąc po uwagę jak wiele jest obecnie na rynku marek i modeli efektów gitarowych (a do tego należy doliczyć też całą rzeszę historycznych już dziś urządzeń sprzed lat), autorzy „PEDAL CRUSH” postawili przed sobą wyjątkowo trudne zadanie. Na szczęście, gitarowe „kostki” dają się w miarę dobrze sklasyfikować pod względem przeznaczenia i typu efektu oraz możliwych do uzyskania rezultatów. Oczywiście nie brak urządzeń, które nie dają się łatwo „zaszufladkować”, ale autorzy poradzili sobie także z nimi.

Książka ma uporządkowaną strukturę, a podzielono ją na siedem głównych sekcji poświęconych w większości efektom danego typu. O ile pierwszy odnosi się do różnych, bardziej ogólnych kwestii, to sześć pozostałych (GAIN, DYNAMICS, FREQUENCY, TIME, MODULATION, PITCH) obejmuje działy, w których opisano poszczególne rodzaje konkretnych typów efektów. Pierwsza sekcja, która stanowi swoiste „przygotowanie gruntu” i wprowadzenie do tematu to m.in. zbiór wiadomości o podstawowych cechach fizycznych i technicznych gitarowych „kostek”. Znajdziemy tu zatem zarówno informacje o przełącznikach i innych kontrolerach udostępnianych przez efekty, jak również gniazdach w które są one najczęściej wyposażone. Jak na obszerne kompendium przystało, mamy tu również informacje dotyczące „wnętrza” tych kompaktowych urządzeń i wykorzystywanych w nich elementach elektronicznych oraz układach analogowych i cyfrowych. W książce znajdziemy również informacje o wzmacniaczach, do których najczęściej trafia sygnał z efektów, a także różnego rodzaju procesorach wykorzystujących technologię modelowania czy hybrydowych rozwiązaniach korzystających też z odpowiedzi impulsowych. W pierwszej sekcji znajdziemy również rozdział poświęcony łańcuchowi efektów, a dokładniej temu, w jakiej kolejności najczęściej umieszcza się „kostki” danego typu, z krótkim objaśnieniem dla każdego z nich. Jako że efekty możemy łączyć ze sobą w różny sposób – i wykorzystując różne urządzenia i akcesoria – wspomniano tu również o sprzętowych przełącznikach oraz rozmaitych „kostkach” służących do zarządzania przepływem sygnałów. Nie mogło w tym miejscu oczywiście zabraknąć tematu zasilania, a ponadto kilka stron poświęcono na dodatki umożliwiające sterowanie – pedały ekspresji czy mniej lub bardziej rozbudowane kontrolery MIDI. W przypadku posiadania i wykorzystywania na co dzień co najmniej kilku różnych efektów warto zadbać o komfort i porządek więc nie dziwi też poruszenie tematu pedalboardów i porad dotyczących ich organizacji. Aby w pełni wyczerpać temat, w sekcji tej znajdziemy również informacje o multiefektach, rozmaitych rozwiązaniach hybrydowych oraz rozbudowanych procesorach łączących w sobie efekty i inne funkcje, a także aplikacjach przeznaczonych dla komputerów i urządzeń mobilnych, oferujących wirtualne efekty.

Każda kolejna sekcja i wchodzące w jej skład działy podążają za podobnym schematem. Znajdziemy w nich zatem zarówno zagadnienia teoretyczne z dziedziny akustyki oraz kwestie techniczne. W każdym umieszczono też charakterystykę danego typu efektu, a także opisy najważniejszych parametrów dostępnych w konkretnej grupie oraz układów stosowanych w wybranych „kostkach”. Mamy tu też informacje o tym, co dają zmiany wartości tychże parametrów i w jaki sposób wpływają one na sygnał z instrumentu oraz jakie dają rezultaty w uzyskiwanym brzmieniu. Umieszczono tam także sporo krótkich, acz przydatnych porad dotyczących stosowania określonych efektów i osiągania konkretnych celów. Poszczególne działy każdej sekcji „PEDAL CRUSH” poświęcone są innym rodzajom i odmianom danego efektu. W przypadku GAIN, mamy opisane różnego typu boostery oraz efekty przesterowujące sygnał w różnym stopniu – Fuzz, Distortion, Overdrive i Bit Crush. Kolejne są kompaktowe procesory dynamiki – efekty kształtujące obwiednię, kompresory i bramki szumów. Następna sekcja to z kolei efekty umożliwiające manipulowanie częstotliwościami. Są to zatem zarówno różne filtry czy pedały wah, jak również korektory (w tym graficzne), enhancery, wokodery czy talk boxy. Cechą wspólną „kostek” opisywanych w kolejnej sekcji jest czas, który możemy w nich regulować w odniesieniu do różnych parametrów. Umieszczono tu zarówno efekty typu Delay i Reverb (a także modele łączące je w sobie), jak i mniej powszechne Freeze, Glitch czy Granular. Znajdziemy tu również „kostki” umożliwiające podwojenie (lub bardziej rozbudowane multiplikowanie) partii granej na instrumencie, jak również loopery – od prostych po bardzo rozbudowane. Następna sekcja to różnego rodzaju efekty modulacyjne – Tremolo, Flanger, Ring Modulation, Rotary, Phaser, Vibe, Chorus i Vibrato. Hasłem przyświecającym ostatniej sekcji jest wysokość dźwięku oraz jej zmiany i modyfikacja. Umieszczono tu oktawery, efekty typu Pitch Shifter i harmonizery (również wokalne), a także syntezatory i różne inne „kostki” pozwalające przekształcić sygnał z instrumentu tak, aby uzyskać brzmienie o bardziej syntetycznym charakterze. Wszystko to opisane jest na przykładzie zarówno historycznych, a czasem wręcz „kultowych” efektów, jak i bardziej współczesnych modeli. Wśród kilkuset „kostek” wykorzystanych do przybliżenia poszczególnych zagadnień i tematów znajdziemy zarówno produkty dużych koncernów czy mniejszych, ale także powszechnie dostępnych marek, jak również butikowych manufaktur.

Podobnie jak w dwóch poprzednich książkach, także w „PEDAL CRUSH” znalazło się kilkadziesiąt wywiadów, które przeplatają się z informacjami umieszczonymi w poszczególnych działach, a rozmieszczono je tak, aby wiązały się z materiałami znajdującymi się w danej sekcji. Autorom udało się przeprowadzić rozmowy zarówno z twórcami efektów jak i artystami korzystającymi z nich na co dzień. W pierwszej grupie znaleźli się m.in.: Oliver Ackermann (Death By Audio), Mike Beigel (Mu-Tron, Mu-FX), Steve Bragg (Empress Effects), Pete Celi (Strymon), Curt Malouin (Red Panda), Mike Matthews (Electro-Harmonix), Robert Keeley (Keeley Electronics), Josh Scott (JHS Pedals), Jamie Stillman (EarthQuaker Devices), Zack Vex (ZVEX Effects) czy Ikegami Yoshihiro (BOSS). Wśród rozmówców znaleźli się ponadto m.in. tacy artyści jak Nels Clune, Dub FX, Matt Johnson, Kid Koala, Noveller, Ed O’Brien, David Torn, Anders Trentemøller czy Tycho. Jednym z dodatków umieszczonych na końcu książki jest krótki rys historyczny efektów. Ukazuje on ich ewolucję poczynając od pierwszych urządzeń mających wzbogacić i zmodyfikować brzmienie ówczesnych instrumentów, przez pionierskie efekty z lat 60. XX wieku, dekady opanowane przez tranzystory i rozwiązania cyfrowe, po drugą falę analogowych „kostek” oraz czasy współczesne, podczas których doświadczamy prawdziwego wysypu butikowych efektów. W książce znajdziemy ponadto słownik, w którym umieszczono definicje najważniejszych terminów.

Nie wspomniałem o tym jak dotąd, ale książka jest oczywiście wydana w języku angielskim. Mimo że wypełniona jest mnóstwem specjalistycznych sformułowań (co nie dziwi biorąc pod uwagę poruszaną w niej tematykę), to napisano ją tak, że nawet osoby, dla których nie jest to język ojczysty, nie będą miały problemu z lekturą. W końcu używając na co dzień sprzętu muzycznego, ciągle obcujemy z tą terminologią. Tak jak dwie poprzednie książki, także „PEDAL CRUSH” jest pozycją wyróżniającą się pod względem edycyjnym, w której merytoryka i treść idą w parze w formą i estetyką. Twarda okładka, wiele fotografii i cała szata graficzna, sprawiają że lektura tej książki to także przyjemność dla oka. Na ponad 370 stronach tego wydawnictwa umieszczono mnóstwo rozmaitych informacji, ale podano je w taki sposób że ich ilość nie przytłacza czytelnika. Co więcej, dzięki ulokowaniu poszczególnych wiadomości w określonym kontekście, wszystko jest ze sobą odpowiednio powiązane i tworzy zrozumiałą całość.

Tę pięknie wydaną i fachowo napisaną książką można polecić każdemu gitarzyście, który na co dzień korzysta z rozmaitych efektów kompaktowych, a także wszystkim tym, którzy chcieliby się dowiedzieć czegoś więcej o poszczególnych ich typach, zależnościach między nimi i tego jak przy ich pomocy kreatywnie wpływać na nasze brzmienie.

Tekst: Grzegorz Bartczak

Strona internetowa: www.pushturnmove.com

Recenzja ukazała się w numerze 2/2020 miesięcznika Muzyk.