Jean-Michel Jarre – francuski pionier elektroniki

Jean-Michel Jarre to francuski kompozytor, pionier muzyki elektronicznej, performer i producent muzyczny. Znany jest nie tylko ze swej muzyki, ale także monumentalnych koncertów multimedialnych. Jego kariera rozwija się od pięciu dekad, podczas których z powodzeniem łączył w swej twórczości klasyczne syntezatory analogowe i nowoczesnymi czy wręcz nowatorskimi rozwiązaniami technologicznymi. Słynny muzyk obchodzi właśnie 72. urodziny, zatem to dobra okazja aby przedstawić jego sylwetkę.

Jean-Michel Jarre urodził się w 1948 roku w Lyonie jako syn kompozytora muzyki filmowej Maurice Jarre’a oraz Francette Pejot. Muzykiem był także jego dziadek ze strony matki, który jednocześnie sam konstruował sprzęt audio. Jako młody chłopiec obserwował muzyków grających na ulicach Lyonu jak również bywał z matką w jednym z paryskich klubów jazzowych, w którym regularnie występowali słynni amerykańscy muzycy. Młody Jean-Michel pobierał też lekcje gry na pianinie. Poza wspomnianym jazzem, który pokazał mu, że muzyka może być opisowa także bez słów, wpływ na Jarre’a miały w tamtym okresie także prace malarza Pierre’a Soulages, a także modernistyczna muzyka klasyczna. Nieco później uczęszczał na zajęcia z harmonii i kompozycji w Konserwatorium Paryskim.

Grywał w tym czasie w różnych zespołach i wtedy też rozpoczął eksperymentowanie z instrumentami i sprzętem muzycznym. W 1969 roku dołączył do Groupe de Recherches Musicales (GRM), kierowanej przez słynnego kompozytora i muzykologa Pierre’a Schaeffera. Ów twórca muzyki konkretnej wywarł znaczny wpływ na Jarre’a. W tym czasie zetknął się tez z syntezatorem opracowanym przez Boba Mooga, a także rozpoczął pracę w studiu niemieckiego kompozytora Karlheinza Stockhausena w Kolonii. W swoim paryskim mieszkaniu zbudował studio, na wyposażeniu którego znalazły się m.in. analogowe syntezatory EMS (VCS 3 i Synthi AKS) podłączone do magnetofonów szpulowych.

Pierwsze nagranie Jarre’a – „La Cage / Erosmachine” pochodzi z czasów kolektywu GRM. Singiel nagrany w 1969 roku został wydany dwa lata później. O ile dwie pierwsze płyty – „Deserted Palace” i „Les Granges Brûlées” – nie wzbudziły zainteresowania to już kolejna – „Oxygène” z 1976 roku okazała się sukcesem (choć nie na samym początku), dzięki któremu Jean-Michel Jarre zyskał popularność. Od tego krążka rozpoczęła się jego kariera jako twórcy muzyki elektronicznej, a do dnia dzisiejszego sprzedano ponad 18 milionów egzemplarzy tego albumu. Płyta została nagrana w domowym studiu z wykorzystaniem syntezatorów analogowych oraz innych instrumentów elektronicznych i efektów, zarejestrowanych przy pomocy 8-śladowego magnetofonu.

Dwa lata później ukazała się płyta „Équinoxe”, na której Jarre poza syntezatorami i innymi instrumentami wykorzystał także sekwencery. Pół roku po premierze albumu Jean-Michel wystąpił na Place de la Concorde w Paryżu. Koncert z okazji Dnia Bastylii był pierwszym ze spektakularnych widowisk łączących dźwięk, światło, lasery i efekty specjalne. Dzięki temu widowisku po raz pierwszy trafił do Księgi Rekordów Guinnessa, gdyż koncert zgromadził aż milion słuchaczy. W latach 80. Jarre wydał pięć kolejnych albumów – „Magnetic Fields” (1981), „Music for Supermarkets” (1983), „Zoolook” (1984), „Rendez-Vous” (1986) i „Revolutions” (1988). W 1981 roku dał pięć koncertów w Chinach, które uwieczniono na płycie „Les Concerts en Chine”. Podczas tych występów po raz pierwszy towarzyszyli mu na scenie inni muzycy, a on pierwszy raz wykorzystał laserową harfę. Kolejnym wielkim widowiskiem multimedialnym, którym Jarre pobił kolejny rekord Guinnessa był koncert w amerykańskim Houston w 1986 roku uświetniający 150-lecie Teksasu i 25-lecie NASA. Uczestniczyło w nim 1.5 miliona osób. W tej dekadzie wystąpił jeszcze trzykrotnie, ale dla skromniejszej publiczności.

Początek lat 90. to m.in. kolejny koncert z okazji Dnia Bastylii – tym razem w paryskiej dzielnicy La Défense. Widowisko uświetniające 200. rocznicę Rewolucji Francuskiej zgromadził publiczność w liczbie 2.5 miliona osób. Zapewniło to muzykowi trzeci wpis do Księgi Rekordów Guinnessa. W 1990 roku ukazała się także nowa płyta „Waiting for Cousteau”. Kolejny album – „Chronologie” – pojawił się w 1993 roku. Po jego wydaniu Jean-Michel Jarre ruszył w trasę po Europie, która objęła 15 koncertów. W roku 1997 – ponad dwie dekady po oryginale – Jarre wydał płytę „Oxygène 7-13” będącą swoistą kontynuacją „Oxygène”. Premierze krążka towarzyszyła duża europejska trasa koncertowa, podczas której muzyk wystąpił m.in.w Katowicach. W przerwie między tymi koncertami Jarre odwiedził Moskwę, a tamtejszy koncert, w którym uczestniczyło 3.5 miliona osób zapewnił mu kolejny rekord Guinnessa.

Kolejna dekada przyniosła ze sobą następne albumy „Métamorphoses” (2000), „Sessions 2000” (2002), „Geometry of Love” (2003) i „Téo & Téa” (2007), jak również kolejne koncerty. W 2005 roku Jarre wystąpił w Gdańsku w ramach festiwalu „Solidarity of Arts”. W ostatnich latach Jean-Michel Jarre wydał m.in. kompilację „Essential Recollection”, a także albumy „Electronica 1: The Time Machine” (2015) i „Electronica 2: The Heart of Noise” (2016) zawierające kompozycje nagrywane na przestrzeni kilku lat we współpracy z różnymi artystami (m.in. Vince Clarke, Gesaffelstein, M83, Armin van Buuren, John Carpenter, Robert Del Naja, Pete Townshend, Edgar Froese, Pet Shop Boys, Gary Numan, Primal Scream, Hans Zimmer, Peaches, The Orb, Yello, Jeff Mills, Cyndi Lauper). W 2016 i 2018 ukazały się z kolei albumy będące kontynuacjami „Oxygène” i „Équinoxe”. Swoje 50-lecie obecności w branży Jean-Michel Jarre uświetnił wydaną w 2018 roku kompilacją „Planet Jarre: 50 Years of Music”.

Chociaż Jean-Michel Jarre pozostaje wierny klasycznym, analogowym syntezatorom które nieprzerwanie stanowią istotną część jego instrumentarium, a także cyfrowym instrumentom będącym już dzisiaj „klasykami”, jest też otwarty na nowości. Od lat ma to odzwierciedlenie chociażby w instrumentach dodawanych do jego studyjnego i scenicznego arsenału. Oczywiście, poza sprzętowymi instrumentami sięga on także po wirtualne, a tym syntezatory Arturia, Native Instruments czy u-he. Nie stroni też od aplikacji dla urządzeń mobilnych, takich jak choćby Animoog. W ubiegłym roku wypuścił nawet własną „apkę” o nazwie EōN wykorzystującą specjalnie opracowany „silnik” i algorytm, generujący nieskończoną i nie powtarzającą się muzykę, której towarzyszą wizualizacje. Aplikacja ta jest częścią projektu, w ramach którego pojawił się limitowany album „Snapshots from EōN”.

Jean-Michel Jarre skomponował wiele niezapomnianych i szeroko rozpoznawalnych tematów muzycznych, a jego płyty sprzedały się w ponad 80 milionach egzemplarzy. Ma na koncie szereg wyróżnień, zarówno państwowych (w tym Legię Honorową) jak również branżowych i muzycznych. Do niedawna pełnił funkcję przewodniczącego Międzynarodowej Konfederacji Stowarzyszeń Autorów i Kompozytorów (CISAC).

Strona internetowa artysty: jeanmicheljarre.com

zdjęcia:
1) Jean-Michel Jarre podczas koncertu w Bratysławie w 2016 roku; fot. Milan Csaplár (CC BY-SA 4.0)
2) Jean-Michel Jarre; materiały prasowe / jeanmicheljarre.com