W historii syntezatorów nie brak wybitnych postaci, które wyznaczały kierunki, inspirowały innych (także w kolejnych pokoleniach) i konstruowały instrumenty, które z czasem zyskały status „kultowych”. Jedną z nich jest bez wątpienia Robert A. Moog – prawdziwy pionier i legenda wśród konstruktorów syntezatorów i instrumentów elektronicznych.
Trwająca kilka dekad kariera urodzonego w Nowym Jorku w 1934 roku Boba Mooga nie była oczywiście pasmem ciągłych sukcesów, ale wytrwałość i chęć tworzenia nowych instrumentów nie pozwoliły mu zniknąć z rynku instrumentów elektronicznych, który na przestrzeni tego półwiecza przeszedł niejedną metamorfozę. Robert A. Moog ukończył dwie nowojorskie uczelnie – Queens College (fizyka) i Columbia University (inżynieria elektryczna), a ponadto mógł się pochwalić tytułem doktora fizyki Cornell University. Na przestrzeni lat wielokrotnie wyróżniano go za wkład w rozwój technologii nadając mu honorowe doktoraty czy wręczając różnego rodzaju nagrody, takie jak chociażby „muzyczny Nobel” – Polar Music Prize czy też nagroda Grammy w dziedzinie techniki.
W roku 1953 niespełna 20-letni Moog z nowojorskiego Flushing zaprojektował swój pierwszy theremin, a rok później założył firmę R. A. Moog Company, w ramach której zajął się komercyjnym konstruowaniem elektronicznych instrumentów muzycznych (dotychczas traktował bowiem to zajęcie jako hobby, konstruując różnego rodzaju urządzenia elektroniczne, m.in. lampowe radia). Oferta firmy obejmowała początkowo właśnie thereminy, które były dostępne w różnych odmianach. Najpierw były to konstrukcje lampowe, następnie, na początku lat 60. XX wieku także tranzystorowe. Przełomem (jak można to ocenić po latach) okazało się spotkanie z kompozytorem Herbertem A. Deutschem, który poszukiwał wtedy „czegoś nowego” w dziedzinie generowania dźwięków, instrumentu, który pozwoliłby mu wytwarzać nowe dźwięki. Wynikiem kontaktów Roberta A. Mooga z Deutschem (który został później szefem sprzedaży i marketingu w Moog Music Inc.) był prototyp syntezatora modularnego, który został zaprezentowany w roku 1964 na odbywającej się w Nowym Jorku konwencji AES. Ów instrument złożony z kilku składanych ręcznie modułów i prostej klawiatury sterującej stał się jedną z kilku konstrukcji, które przyczyniły się do zrewolucjonizowania elektronicznego instrumentarium XX wieku. W ciągu kolejnych lat Moog poświęcił się właśnie konstruowaniu syntezatorów analogowych, które na przestrzeni lat zyskały często status instrumentów „kultowych”, otaczanych przez muzyków z całego świata szczególnym sentymentem. Rozwinięciem prototypu z roku 1964 były monofoniczne syntezatory modularne. Poszczególne modele różniły się wielkością, a co za tym idzie, ilością modułów. System taki mógł składać się maksymalnie z 10 modułów VCO, 5 wzmacniaczy, filtra dolno- i górnoprzepustowego 24 dB/okt., generatorów LFO i innych modułów. Z powodu swych gabarytów większość systemów (takich jak np. Model 35, Model 55) była typowo stacjonarna (zresztą w owych czasach interesowali się nimi jedynie pracujący w studiu kompozytorzy i producenci muzyczni, nie występujący „na żywo”), choć zdarzały się także wyjątki.
Można powiedzieć, że były one niejako etapem przejściowym, który doprowadził do powstania najpopularniejszego instrumentu skonstruowanego przez Roberta A. Mooga, syntezatora Minimoog. Ten kompaktowy monofoniczny instrument, o charakterystycznym przechylanym panelu sterowania został wyposażony w 3 oscylatory z 6 typami przebiegów, generator szumu, sekcję miksera, filtr dolnoprzepustowy 24 dB/okt., dwa generatory obwiedni ADS (filtracji i wzmacniacza), 44-klawiszową klawiaturę oraz pokrętła Pitch i Modulation. Na komunikację z innymi instrumentami pozwalały złącza CV/GATE (w tamtym czasie firma zmieniła nazwę na R. A. Moog Inc.). Niestety prace nad tym instrumentem (powstały trzy prototypy oraz model finalny) poniosły za sobą ogromne nakłady finansowe, co było bolączką wszystkich pionierskich firm.
W roku 1971 sytuacja finansowa zmusiła Boba Mooga do sprzedaży firmy, co doprowadziło jednocześnie do zmiany jej nazwy na Moog Music Inc. Jako że obowiązywała go jednak umowa na zatrudnienie, Moog pozostał w firmie. W tym samym roku pojawił się dość nietypowy instrument – Sonic Six, będący walizkowym dwugłosowym syntezatorem o prostym torze syntezy. Jako że w latach 70. XX wieku konkurencja wśród producentów instrumentów klawiszowych była dość duża i liczyła się bardzo „szybkość reakcji”, rok później ukazał się monofoniczny syntezator Satellite wyposażony w 3-oktawową klawiaturę. Pojawiły się także nowe systemy modularne. W roku 1973 doszło do kolejnej sprzedaży firmy, która na następne jedenaście lat stała się oddziałem Norlin Music. W 32 klawisze i RIBBON CONTROLLER zaopatrzono poręczny, budżetowy syntezator pomyślany jako instrument sceniczny – Micromoog. Jego tor syntezy ograniczał się do jednego oscylatora, generatora szumu, filtru LP 24 dB/okt. z generatorem AR, sekcji wzmacniacza z generatorem obwiedni ADSR i generatora LFO.
W pewnym sensie rozwinięciem modelu Satellite był syntezator Minitmoog. Instrument o 3-oktawowej klawiaturze z funkcją aftertouch wyposażono w 12 fabrycznych barw. Rok później (1976) ukazał się Polymoog, instrument o teoretycznie 72-głosowej polifonii (tyle ile klawiszy na dynamicznej, dzielonej na 3 części klawiaturze tego modelu). Uboższą, choć udostępniającą 14 barw fabrycznych wersją tego instrumentu był Polymoog Keyboard. Opcją dla obu instrumentów był kontroler nożny Polypedal Control. Kolejną konstrukcją był prosty, nieduży monofoniczny syntezator Prodigy, dobrze nadający się do tworzenia barw basowych. Instrument został zaopatrzony w 2 oscylatory, generator LFO, filtr LP 24 dB/okt., dwa generatory obwiedni ADS oraz 2.5-oktawową klawiaturę.
W roku 1977, kiedy wygasła umowa zobowiązująca Boba Mooga do pracy w Moog Music, Inc., odszedł z założonej kilkanaście lat wcześniej firmy. Rok później zaprezentowano rozszerzoną wersją modelu Minimoog – Multimoog. Spokojnie nie zamierzał siedzieć także Robert A. Moog, zakładając w tym samym roku nową firmę Big Briar, Inc. W jej ramach zajął się m.in. konstruowaniem urządzeń od których zaczynał czyli thereminów.
W latach 80. XX wieku firma Moog Music Inc. wprowadziła na rynek kilka nowych instrumentów takich jak choćby polifoniczny Opus-3 (1980), monofoniczny Rouge, Source – pierwszy instrument z logo Moog umożliwiający zapisanie aż 16 barw (oba 1981), polifoniczny syntezator „na pasku” Liberation czy ostatni model – Memorymoog, łączący w sobie niejako 6 modeli Minimoog, a zatem dysponujący 6-głosową polifonią (oba 1982). Firma próbowała także wprowadzać różnego rodzaju nowinki technologiczne jak chociażby sterowane nożnie syntezatory basowe Taurus i Taurus II czy CDX – połączenie organów Cordovox z syntezatorem Satellite.
W roku 1984 firma Moog Music Inc. zaprzestała aktywnej działalności, by po kilku latach zupełnie zniknąć nie dając rady prawom rynku. Także w roku 1984 Robert A. Moog – wówczas już właściciel firmy Big Briar, Inc. – nawiązał pięcioletnią współpracę z firmą Kurzweil. Następnie powrócił na łono uniwersyteckie, prowadząc w latach 1989 – 1992 fakultet na wydziale muzyki Uniwersytetu Północnej Karoliny w Asheville. Po zakończeniu przygody z nauczaniem Bob Moog powrócił do konstruowania thereminów (w roku 1991 ukazała się linia produktów „Series 91”, a w 1995 theremin Etherwave) oraz (od roku 1998) modułów z serii moogerfooger.
W roku 2001 zamieszanie wzbudziły informacje o mającej ukazać się nowej wersji syntezatora Minimoog, wtedy jeszcze z logo Big Briar. Instrument o nazwie Minimoog Voyager zewnętrznie niewiele różnił się od oryginału chociaż na jego panelu pojawił m.in. się duży dotykowy pad, a wśród gniazd znalazły się złącza MIDI oraz mnóstwo złączy CV/GATE. Naturalnie zmiany zaobserwować można było nie tylko na zewnątrz ale przede wszystkim wewnątrz syntezatora. Rok później koło historii zatoczyło krąg i Robert A. Moog ponownie stał się właścicielem praw do nazwy Moog Music, Inc. Nie czekając długo przemianował na nią swą dotychczasową firmę (Big Briar) i dzięki temu nowe wcielenie Minimooga mogło ujrzeć światło dzienne z „jedynym słusznym” logo. W roku 2003 Moog przedstawił urządzenie o nazwie PianoBar – sterownik do fortepianu połączony z modułem dźwiękowym General MIDI. Produkt ten powstał we współpracy z innym legendarnym twórcą Donaldem Buchlą. W tym roku światło dzienne ujrzały z kolei theremin Etherwave Pro oraz filtr MF-105 MuRF z serii moogerfooger.
Rok 2004 był dla Roberta A. Mooga okazją do wyjątkowego świętowania. Nie tylko obchodził wówczas 70. urodziny, ale także wypadały wtedy dwa ważne jubileusze. Dokładnie 50 lat wcześniej Bob zajął się „na poważnie” konstruowaniem elektronicznych instrumentów muzycznych, a 40 lat minęło od prezentacji na konwencji AES w Nowym Jorku pierwszego syntezatora modularnego. Mimo to słynny konstruktor nie zamierzał przechodzić na emeryturę i brał czynny udział w pracach nad kolejnym nowym syntezatorem. Niestety, w kwietniu 2005 roku zdiagnozowano u niego guza mózgu. Mimo naświetlania i chemioterapii nie udało mu się zwyciężyć choroby i zmarł zaledwie kilka miesięcy później, w sierpniu 2005 roku. Już po jego śmierci w ofercie firmy noszącej jego nazwisko pojawił się ostatni instrument, w którego powstaniu miał udział ten legendarny konstruktor – Little Phatty.
Dokonania Roberta A. Mooga na polu syntezatorów analogowych oraz zaprojektowane i skonstruowane przez niego instrumenty, pozwoliły mu zapisać się historii i zyskać status prawdziwej legendy. Był inspiracją dla innych konstruktorów zarówno w pierwszych dekadach swojej działalności jak i latach późniejszych. Bez niego na pewno świat syntezatorów wyglądałby inaczej.
Tekst: Grzegorz Bartczak
Zdjęcie: materiały prasowe Roberta A. Mooga
![Novation Launch Control XL [MK3] (fot. Novation)](https://muzyk.net/wp-content/uploads/2025/05/launchcontrolxl25-330x220.jpg)