Novation Nocturn – test kontrolera MIDI

Od kilku lat producenci klawiatur sterujących oraz innego typu sterowników MIDI robią wszystko, aby ułatwić życie osobom korzystającym na co dzień z wirtualnych instrumentów i efektów – zarówno w studiu jak i na scenie. W zależności od firmy mamy do czynienia z różnymi rozwiązaniami sprowadzającymi się ogólnie do tego, aby oszczędzić użytkownikowi mozolnego programowania poszczególnych pokręteł, przycisków i innych manipulatorów do kontrolowania parametrów oferowanych przez wtyczki i inne aplikacje. Zamiast tego oferują gotowe szablony czy tzw. mapy dla konkretnych plug-inów i sekwencerów. Brytyjska firma Novation nie jest tu wyjątkiem, co więcej – należy do firm najprężniej rozwijających tą technologię. Novation wprowadziła rozwiązanie o nazwie Automap w roku 2005 i od tego czasu ciągle je udoskonala. W ubiegłym roku pojawiła się wersja 2.0 protokołu Automap Universal, w której dodano m.in. interfejs graficzny. Razem z nową wersją oprogramowania premierę miał testowany tu sterownik Nocturn, w którym jako pierwszym zaimplementowano nowy protokół.

OPIS

Nocturn to niepozorne urządzenie zaprojektowane przede wszystkim z myślą o współpracy z plug-inami, umożliwiające sterowanie parametrami dostępnymi w wirtualnych instrumentach i efektach. Podobnie jak inne tego typu urządzenia pozwala na „bliższy kontakt” z wtyczkami. Na panelu rozmieszczono ergonomicznie dziewięć enkoderów obrotowych, tłumik krzyżowy oraz 16 przycisków. Urządzenie zaprojektowano tak, że dostęp do każdego z manipulatorów jest wygodny, a odległości między kontrolerami są na tyle duże, że nie ma obawy o to, że używając jednego przypadkiem poruszymy drugi. Środek panelu zajmuje wspomniany crossfader oraz znany z klawiatur ReMOTE SL Compact enkoder/przycisk Speed Dial – tu dodatkowo otoczony świecącymi na zielono diodami sygnalizującymi że Nocturn jest gotowy do pracy. Pokrętłem tym możemy sterować dowolnym parametrem, na który akurat „najedziemy” kursorem myszki. Standardowo pokrętło to (jako jedyne z wyraźnie wyczuwalnymi skokami) służy do zmiany barw. Osiem płynnie obracających się enkoderów także otoczonych jest diodami, jednak w ich przypadku zapalają się one i gasną w zależności od położenia gałki wskazując z grubsza wartość regulowanego parametru. Pokrętła poruszają się gładko i lekko, a co najważniejsze ich ruch odpowiada obrotowi wirtualnych odpowiedników. Enkodery reagują także na dotyk, co przydatne jest podczas programowania i edycji map. Spośród umieszczonych na panelu przycisków tylko górny rząd stanowią programowalne przełączniki. Podświetlane na czerwono przyciski przydadzą się wtedy gdy chcemy „zmapować” przełącznik o kilku ustawieniach, np. pozwalający wybrać przebieg fal oscylatora czy typ filtracji. Dolny rząd stanowią przyciski funkcyjne, których działanie wyjaśnię później.
Jedyne gniazdo – służący do zasilania i komunikacji z komputerem port USB umieszczony został na lewym boku. W zależności od tego jak zorganizowane mamy nasze miejsce pracy, odchodzący w bok kabel może być (choć nie musi) nieco kłopotliwy – zwłaszcza jeśli jest się leworęcznym (krzyżujące się kable USB i myszki). Oczywiście nie jest to jakiś duży problem, ale ciekawe dlaczego nie umieszczono portu USB na tylnej ściance. To drugie rozwiązanie byłoby bardziej uniwersalne także w przypadku gdy Nocturn nie leży na biurku ale np. po prawej stronie panelu klawiatury sterującej czy syntezatora. Wtedy nie byłoby obawy, że kabel „zahaczy” o któryś z manipulatorów na panelu instrumentu.
Od spodu sterownika umieszczono dwa kawałki gumy mające zapobiegać ślizganiu się Nocturna po powierzchni (albo przynajmniej minimalizować przesuwanie się urządzenia podczas pracy).

INSTALACJA

Zanim podłączymy Nocturn do komputera musimy przygotować mu odpowiednie „środowisko pracy”. Wszystko czego potrzebujemy znajdziemy na dołączonej do kontrolera płycie CD-ROM. W przypadku „testowego” komputera z systemem Windows XP (SP3) instalacja sterowników i oprogramowania przebiegła szybko i bezproblemowo. Poza sterownikami, na dysku twardym instalują się dwie aplikacje – Automap Universal (Server) i Plug-in Manager. Pierwszy z tych programów jest niejako „sercem” całego systemu. To on pośredniczy w komunikacji między Nocturnem a programami-hostami i wtyczkami. Z tego też powodu producent określił go mianem serwera, natomiast klientami nazwał wszystko czym możemy sterować – plug-iny, mikser sekwencera programowego czy urządzenie MIDI. Aplikacja ta spełnia kilka różnych zadań, o których wspomnę później. Druga aplikacja – Plug-in Manager – jak łatwo się domyśleć służy do zarządzania wtyczkami. Ten prosty program automatycznie wyszukuje w systemie plug-iny obsługiwane przez protokół (albo raczej przystosowane do jego obsługi), jednak wcześniej sami musimy podać wszystkie ścieżki dostępu do katalogów, w których znajdują się wtyczki. Później wystarczy już tylko przenieść do drugiego okna te plug-iny których chcemy używać z Nocturnem. W efekcie w programach-hostach pojawią się do wyboru dodatkowo wtyczki z dopiskiem Automap, gotowe do współpracy ze sterownikiem firmy Novation. Zmapowane plug-iny nie zajmują miejsca „zwykłych” wtyczek – obie wersje są dostępne niezależnie, a w systemie mamy po prostu dwa razy więcej plików.

Sam Nocturn nie jest urządzeniem MIDI, ale dzięki zainstalowanym sterownikom otrzymujemy dostęp do wirtualnych portów (IN, OUT) widocznych w systemie jako Automap MIDI.

AUTOMAP UNIVERSAL

W przeciwieństwie to instrumentów z rodziny ReMOTE SL/SL Compact, Nocturn nie został wyposażony w wyświetlacz. Skąd zatem mamy wiedzieć jaki parametr edytujemy kręcąc enkoderem i jaka jest dokładnie jego aktualna wartość? To kolejna rola aplikacji Automap Server, a dokładniej dostępnego widoku Control Map. Wirtualny panel jest wiernym odzwierciedleniem sterownika Nocturn i każdy z 17 programowalnych manipulatorów widoczny jest na ekranie. Projektując interfejs graficzny dla Automap Universal firma pomyślała nawet o tym, aby można było wybrać… stopień przezroczystości wirtualnego panelu. Jako że panel Automap Universal znajduje się zawsze „na wierzchu” jest to bardzo przydatna funkcja. Oczywiście, możemy zminimalizować panel myszką lub przyciskiem View na panelu Nocturna. Tak jak przy każdym innym „okienku” także w tym przypadku możemy również dowolnie regulować wielkość okna, a tym samym panelu – łącznie z trybem pełnoekranowym.

Podstawowym klientem Automap Universal 2.0 są wtyczki – VST/AU/RTAS/TDM i to właśnie dla nich dostępnych jest najwięcej gotowych map pozwalających na automatyczne rozpoznanie plug-inów. Trudno co prawda powiedzieć ile map zapisanych jest w programie gdyż producent nie udostępnia żadnej listy. Co prawda możemy podejrzeć sobie pliki *.automap w folderze Mappings, ale okazuje się, że Plug-in Manager wskazuje także na wtyczki, których nazw nie znajdziemy wśród wspomnianych plików. Coż… należy się tylko cieszyć że mamy do dyspozycji więcej „zmapowanych” plug-inów. Gotowe mapy dostępne są dla wtyczek takich firma jak między innymi: Arturia, Native Instruments, Novation, Focusrite, LinPlug, PSP, Rob Papen, GForce, Korg, Ohmforce, Nomad Factory, SSL, TC Electronic, Sonalksis, reFX, Waldorf, Cakewalk czy Waves. Jedną z głównych zalet Automap Universal jest brak potrzeby własnoręcznego wybierania map, tak jak to miało wcześniej miejsce w przypadku szablonów. Gdy tylko wybierzemy w używanym przez nas programie-hoście dowolny „zmapowany” plug-in, w oknie Automap Universal automatycznie pojawia się odpowiadający mu panel. Bardzo to wygodne. Gotowe mapy oferowane przez Novation z pewnością są przemyślane, ale pewnie i tak w wielu przypadkach będą stanowiły jedynie punkt wyjścia dla nas. Każdy może mieć bowiem inne preferencje jeśli chodzi o dobór najważniejszych parametrów. Do tego często fabryczne mapy nie są do końca dopracowane – 2-pozycyjny przełącznik przypisany do potencjometru, regulacja głośności powiązana z przyciskiem, wpisana mniejsza wartość maksymalna niż ilość kroków oferowanych przez dany parametr, to tylko kilka przykładów. Na szczęście poprawek dokonać można bardzo szybko dostosowując mapę do naszych preferencji. Dzięki funkcji Learn edycja map i programowanie kontrolerów są bardzo proste – wystarczy poruszyć dowolny wirtualny potencjometr czy przełącznik na panelu wtyczki a następnie dotknąć główkę któregoś enkodera lub crossfadera albo wcisnąć jeden z przycisków. Powiązanie między wirtualnym a fizycznym manipulatorem zostanie automatycznie utworzone. Możemy również programować kontrolery wybierając z listy parametry dostępne w danej wtyczce i przypisać je do poszczególnych pokręteł czy przycisków. Funkcja Learn oferuje dwa tryby – Once (pozwala zaprogramować jeden kontroler po czym się dezaktywuje) i Latch (możemy programować kontrolery tak długo aż nie wyłączymy funkcji). Funkcję uczenia możemy aktywować zarówno z poziomu wirtualnego panelu czy interfejsu graficznego wtyczki, jak i dedykowanym przyciskiem na panelu Nocturna. Co ważne, dla każdego kontrolera możemy określić zarówno wartość minimalną i maksymalną komunikatu, jak również wartość, o jaką ma się on zmieniać. Przydatne jest to zwłaszcza wtedy, gdy chcemy poruszającym się płynnie enkoderem sterować np. 5-pozycyjnym przełącznikiem. Zmiany możemy zapamiętywać na dwa sposoby. Po edycji ustawień możemy np. ustawić zmienioną mapę jako domyślną (wtedy zawsze pojawi się ona zamiast fabrycznie przygotowanej – niezależnie od hosta). Możemy także zapisać stworzoną przez siebie mapę w dowolnej lokalizacji i potem ładować ją w zależności od potrzeb. Ile parametrów plug-inu może być zmapowanych? Patrząc na panel Nocturna wydawać by się mogło że tylko 17. Nic bardziej mylnego – dzięki możliwości tworzenia kolejnych stron, ilość dostępnych w jednej mapie jest wręcz nieograniczona. Szybkie przechodzenie między stronami umożliwiają dwa dedykowane przyciski (-/+). Szkoda jedynie, że nie można stworzyć map dla wtyczek nierozpoznanych przez Plug-in Managera, a tym samym sterować nimi za pomocą Nocturna. Chociaż gotowych map jest naprawdę wiele, nie możemy kontrolować wszystkich plug-inów dostępnych w systemie. Z drugiej strony to niejako „wina” producenta danej wtyczki, który nie przewidział współpracy z protokołem Automap.

Gdy pracujemy z sekwencerem i tworzymy ścieżki z wirtualnymi instrumentami, chcielibyśmy aby wszystkie zmiany parametrów dokonywane w czasie rzeczywistym były zapamiętywane razem z wprowadzanymi z klawiatury sterującej komunikatami Note On/Off. Nocturn jak najbardziej to umożliwia – wszystkie ruchy manipulatorów są zapisywane w projekcie na towarzyszącym każdej ścieżce śladzie automatyki. Dzięki „informacji zwrotnej” w czasie odtwarzania wirtualne enkodery na panelu Automap Universal (podobnie jak na panelu wtyczki) poruszają się. Zmiany wartości widać także na panelu Nocturna.
O ile wirtualne instrumenty i efekty przystosowane do protokołu Automap Universal kontrolować możemy w dowolnym z programów-hostów (nie tylko sekwencerach, ale również prostszych aplikacjach) to kolejny typ klienta – mikser sekwencera jest dostępny tylko w niektórych programach (Cakewalk Sonar 6.2, Mackie Tracktion 3, Steinberg Cubase SX3/SL3/SE3/LE4, Steinberg Nuendo 3). Nocturn dostępny jest w nich jako zdalny sterownik (wyboru dokonujemy z odpowiedniego menu) pozwalający regulować podstawowe parametry miksera – głośność, położenie w panoramie, poziom wysyłki oraz funkcje Mute, Solo i Record Arm. Dzięki „wielostronicowości” kontrolować możemy wiele ścieżek.

Wydawać by się mogło, że skoro Nocturn jest wyposażony wyłącznie w port USB, nie możemy przy jego pomocy sterować zewnętrznymi instrumentami MIDI. Okazuje się jednak, że jest to możliwe. Naturalnie nie bezpośrednio, ale za pośrednictwem komputera i dodatkowego interfejsu MIDI (lub instrumentu z wbudowanym interfejsem). Wystarczy wybrać kanał MIDI, określić odpowiednio wejście (Automap MIDI) i wyjście (nasz interfejs) i już możemy przejąć kontrolę nad modułem dźwiękowym czy syntezatorem. W tym trybie (Automap MIDI Client), możemy stworzyć mapę dla sterowanego instrumentu programując enkodery i przyciski według potrzeb. Do dyspozycji mamy cały zakres komunikatów Control Change (0 – 127). Co więcej, do manipulatorów przypisać możemy także komunikaty Note On/Off. Dzięki temu możemy wyzwalać dźwięki o wybranej wysokości przy pomocy przycisków. Do enkodera Speed Dial na stałe przypisano w tym trybie wysyłanie komunikatów Program Change. Tak samo jak w przypadku pracy z plug-inami, stworzoną mapę możemy zapisać w wybranej lokalizacji.

Niezwykle przydatną funkcją – szczególnie gdy używamy w naszym projekcie większej ilości wtyczek – jest przeglądarka (Browser), z którą powiązane są cztery przyciski z dolnego rzędu po prawej stronie panelu Nocturna. Dzięki podziałowi na kategorie możemy bardzo szybko wywołać wszystkie dostępne w projekcie instrumenty albo efekty (a dokładniej wszystkie aktywne akurat plug-iny, także te otwarte w innym hoście), a następnie wybrać ten, którym chcemy sterować po prostu dotykając kontrolera, który odpowiada wtyczce której nazwa wyświetliła się w miejscu jego wirtualnego odpowiednika.

Jak widać, dzięki niejako różnym trybom pracy, Nocturn oferuje więcej niż tylko możliwość sterowania wirtualnymi instrumentami i efektami.

PODSUMOWANIE

Novation Nocturn to bardzo interesująca propozycja wśród dostępnych na rynku sterowników. W tym małym niepozornym urządzeniu drzemią naprawdę duże możliwości. Dzięki zaimplementowaniu protokołu Automap Universal 2.0 (firma zapowiedziała już wprowadzenie nowej wersji oprogramowania – mogą poczytać Państwo o niej w dziale Nowości – ale w momencie zamykania numeru nie była ona jeszcze dostępna) praca z wtyczkami jest bardzo wygodna. Automatycznie rozpoznawane aktywne wtyczki, możliwość kontrolowania dużej ilości parametrów, wygodne enkodery to tylko niektóre plusy. Wspomniane wyżej drobne niedociągnięcia w mapach możemy szybko i „bezboleśnie” poprawić, a komfort pracy z Nocturnem jest naprawdę duży. Nocturn „nie gryzie” się z innymi instrumentami MIDI podłączonymi do komputera, np. klawiaturą sterującą, wręcz przeciwnie – dobrze się z nimi uzupełnia. Także możliwość sterowania zewnętrznym (sprzętowym) instrumentem – mimo że wymaga pośrednictwa komputera – należy zapisać po stronie plusów. W warunkach scenicznych plusem okazują się diody wokół enkoderów i podświetlane przyciski. Wartości parametrów przypisanych do enkoderów są dobrze widoczne, jedynie położenia crossfadera musimy się domyślać. Jako, że i tak nie będziemy pracować w całkowitych ciemnościach – musimy mieć przecież włączony w pobliżu chociażby notebook czy monitor – „pokładowe” oświetlenie wydaje się być wystarczające. Także oprogramowanie Automap Universal jest dobrze przemyślane – że wspomnę chociażby „przezroczystość” panelu. Nocturn jest atrakcyjny nie tylko pod względem oferowanych możliwości, ale także ze względu na cenę.

Tekst: Grzegorz Bartczak

DANE TECHNICZNE
Kontrolery: Speed Dial, 6 enkoderów programowych, 8 przycisków, tłumik krzyżowy (crossfader)
Złącza: USB
Oprogramowanie: Automap Universal
Wymiary: 239 × 137 × 28 mm
Ciężar: 0.5 kg

Cena: 460 PLN

Do testu dostarczył:
AudioTech
ul. Rosoła 9
02-796 Warszawa
tel./fax (022) 6482935
Internet: www.audiotechpro.pl, www.novationmusic.com

Test ukazał się w numerze 2/2009 miesięcznika Muzyk.