Jeszcze nie tak dawno brytyjska firma Novation kojarzyła się przede wszystkim z modułami dźwiękowymi i syntezatorami. Na przestrzeni kilku ostatnich lat stała się jednak jednym z poważnych graczy wśród producentów klawiatur sterujących, zaopatrując swoje produkty w innowacyjne rozwiązania, takie jak chociażby protokół Automap. Do testu trafił właśnie jeden z najnowszych modeli – dwuoktawowa klawiatura sterująca 25SL MkII.
Cofnijmy się jednak najpierw o kilka lat. Pierwsze wzmianki o klawiaturze sterującej ReMOTE pojawiły się w roku 2001, ale sam instrument zadebiutował oficjalnie na rynku dopiero dwa lata później. W kolejnych latach firma wprowadziła do oferty różne odmiany klawiatur sterujących ReMOTE charakteryzujących się zróżnicowanym potencjałem (wśród nich były także modele zaopatrzone w interfejs audio). Pod koniec 2005 roku pojawił się instrument REMOTE SL25, do którego po pewnym czasie dołączyły dwa większe modele. Na instrumenty będące następcami tej linii przyszło nam czekać do kwietnia tego roku, kiedy to najnowsza generacja klawiatur sterujących firmy Novation miała premierę podczas tegorocznych targów we Frankfurcie. Serię nazwaną po prostu SL Mk II (po raz pierwszy zrezygnowano z nazwy ReMOTE) tworzą trzy klawiatury – 25 SL MkII, 49 SL MkII i 61 SL MkII oraz sterownik ZeRO SL MkII. Nowe instrumenty różnią się od swoich poprzedników nie tylko zewnętrznie (o zmianach na panelu za chwilę), ale także tym, że fabrycznie przystosowano je do najnowszej wersji protokołu Automap.
OPIS
Najmniejsza z klawiatur wchodzących w skład serii SL MkII (podobnie jak dwa większe modele) nie różni się na pierwszy rzut oka zbyt mocno od instrumentów ReMOTE SL. Do dyspozycji mamy typowy dla klawiatur Novation joystick Pitch Bend/Modulation oraz dwuwymiarowy touchpad, a także 16 programowalnych pokręteł, 8 suwaków, 8 dynamicznych padów i 32 przyciski. Niby wszystko po staremu, ale po chwili zauważymy jednak kilka zmian. Najbardziej widoczną jest brak drugiego wyświetlacza – do dyspozycji mamy tu tylko jeden dwuwierszowy wyświetlacz LCD. Zmiana ta nie jest jednak zbyt uciążliwa, zwłaszcza że w pracy z komputerem zyskujemy „wyświetlacz” w postaci interfejsu graficznego Automap (HUD). Choć układ programowalnych kontrolerów jest taki sam jak w klawiaturach ReMOTE SL, także tu znajdziemy kilka zmian. Po pierwsze, podobnie jak ma to miejsce w sterowniku Nocturn, wszystkie dostępne kontrolery reagują na dotyk (oznacza to, że aby „aktywować” któryś z potencjometrów wystarczy dotknąć jego główki – nie trzeba go obracać czy przesuwać). Ponadto, zamiast górnego rzędu „zwykłych” potencjometrów zamontowano tu 8 enkoderów „bez końca” otoczonych diodami LED (określają one mniej więcej wartość edytowanego parametru). Dolny rząd stanowią tak jak poprzednio tradycyjne potencjometry, choć zmieniono ich główki (takie same kosmetyczne zmiany dotyczą suwaków). Nieco inne niż w poprzedniej serii są także dynamiczne pady. Ponadto, wszystkie przyciski – także te pomocnicze – są podświetlane. W serii SL MkII na panelu pojawił się ponadto znany chociażby ze sterownika Nocturn enkoder Speed Dial, a także sekcja przycisków przeznaczonych do obsługi oprogramowania Automap. Spowodowało to, że przyciski transportu nie tworzą już osobnej sekcji, a są częścią jednej z czterech linii programowalnych przycisków. Jeśli chcemy ich używać do obsługi sekwencera musimy aktywować tryb Transport dedykowanym przyciskiem. Wspomnianym pokrętłem Speed Dial możemy sterować dowolnym parametrem, na który akurat „najedziemy” kursorem myszki. Enkoder ten służy także do zmiany barw w sterowanej właśnie wtyczce. Ponadto w trybie Advanced służy on jako przycisk umożliwiający wybór szablonu (Template).
Tak jak bezpośredni poprzednik, 25SL MkII jest wyposażony w cztery porty MIDI – wejście, dwa niezależne wyjścia oraz gniazdo THRU. Ponadto na tylnej ściance umieszczono dwa wejścia dla kontrolerów nożnych (SUSTAIN i EXPRESSION) oraz port USB i gniazdo zasilacza 9V. Do wyboru źródła zasilania służy dedykowany przełącznik. W przeciwieństwie do poprzedniej serii nowe instrumenty nie oferują możliwości zasilania bateriami. O ile same gniazda są zamontowane stabilnie, to w przypadku portu USB można by pomyśleć nad jakimś rozwiązaniem zwiększającym „pewność” podłączenia. Może gdyby było głębiej wpuszczone w obudowę lub zaopatrzone w jakieś zabezpieczenie mielibyśmy pewność, że wtyczka (która obecnie niepokojąco się chwieje) nie wypadnie. Dwa większe modele – 49 SL MkII (4-oktawowa klawiatura) i 61 SL MkII (5-oktawowa klawiatura) charakteryzują się takim samym potencjałem co testowany instrument. Ostatnie z urządzeń wchodzące w skład serii – sterownik ZeRO SL MkII został wyposażony dodatkowo w tłumik krzyżowy (crossfader), a suwaki w nim zastosowane są dłuższe, niże te zamontowane w klawiaturach.
INSTALACJA
Przed podłączeniem klawiatury do komputera, należy przygotować jej odpowiednie „środowisko pracy” czyli zainstalować wszelkie potrzebne sterowniki. W przypadku klawiatur SL MkII na komputerze instalują się również dwie aplikacje umożliwiające obsługę protokołu Automap 3.0 – tzw. Server oraz Plug-in Manager. Pierwszy z tych programów jest niejako „sercem” całego systemu. W obecnej wersji został on wzbogacony o nowy ekran startowy, z którego mamy szybki dostęp do pomocy, aktualizacji, ustawień DAW oraz aplikacji Plug-in Manager. Aplikacja ta pośredniczy między klawiaturą sterującą a programami-hostami i wtyczkami. Druga aplikacja (Plug-in Manager) służy z kolei do zarządzania wtyczkami. Jak może pamiętają Państwo z testu sterownik Nocturn, program ten automatycznie wyszukuje w systemie plug-iny przystosowane do obsługi protokołu (wcześniej musimy podać wszystkie ścieżki dostępu do katalogów z wtyczkami). W efekcie, w systemie pojawiają się „klony” plug-inów (pliki .DLL z dopiskiem „Automap” z nazwie) przeznaczone do pracy ze wspomnianym protokołem. Oczywiście w dalszym ciągu dostępne są także „zwykłe” wersje wtyczek.
Podczas instalacji aplikacja sama sprawdza czy pojawiły są jakieś uaktualnienia względem sterowników umieszczonych na płycie. W przypadku testowanego modelu okazało się, że dostępna jest nie tylko nowa wersja oprogramowania Automap (3.1) ale także nowy firmware dla klawiatury (1.0.09).
Po zainstalowaniu sterowników (Windows XP/Vista, MacOS X), klawiatura zasilana przez USB i komunikująca się tą drogą z komputerem jest widziana w systemie jako trzy wejścia i trzy wyjścia MIDI. Dzięki temu 25SL MkII pozwala na komunikację między komputerem, a zewnętrznymi instrumentami i urządzeniami podłączonymi poprzez złącza MIDI. Pierwsza para „Automap MIDI” to wirtualne porty (IN, OUT) służące jedynie do obsługi protokołu Automap. Za to wejście oznaczone „SL MkII Port 1 In” służy do przesyłania zarówno komunikatów wysyłanych przez klawiaturę i joystick 25SL MkII (przy wyłączonym trybie Automap także komunikatów CC generowanych przez potencjometry i enkodery) ale również komunikatów wysyłanych przez inną klawiaturę czy sterownik MIDI podłączony do wejścia. Korzystając z wyjść MIDI („SL MkII Port 1 Out” i „SL MkII Port 2 Out”) możemy sterować modułami czy innymi zewnętrznymi instrumentami podłączonych do fizycznych gniazd. Odtwarzając utwór MIDI z poziomu wykorzystywanego przez nas sekwencera możemy również użyć podłączonych do wyjść instrumentów jako źródeł dźwięku dla wybranych ścieżek.
KLAWIATURA
Podobnie jak dwa większe modele, 25SL MkII został wyposażony w dynamiczną, częściowo doważoną klawiaturę firmy Fatar, realizującą funkcję Aftertouch. Do dyspozycji mamy siedem różnych krzywych reakcji na dynamikę gry LOUD (1, 2), MEDIUM (1, 2, 3) i QUIET (1, 2). Ponadto wybrać możemy jedno ze 120 ustawień stałej wartości Velocity (od 8 do 127) niezmiennej bez względu na to z jaką siłą uderzymy w klawisz. Do transpozycji oktawowej służą dwa dedykowane przyciski – klawiaturę możemy transponować o cztery oktawy w dół i pięć w górę. Ponadto mamy też możliwość transpozycji klawiatury w zakresie -63/+64 półtony (w ten sam sposób transponować możemy pady). Klawiaturę możemy także podzielić na cztery niezależne strefy pracujące na oddzielnych kanałach MIDI. Każdej z nich można przypisać dowolny obszar na klawiaturze definiowany za pośrednictwem najwyższego i najniższego klawisza przypisanego do danej strefy (nic nie stoi na przeszkodzie, aby strefy wzajemnie się pokrywały). Dla każdej z nich możemy także wybrać krzywą Velocity, a także określić czy ma ona obsługiwać funkcję Aftertouch oraz czy działać mają w niej kontrolery nożne oraz joystick Pitch Bend/Modulation. Co więcej, możemy określić także porty wyjściowe dla każdej ze stref. Chociaż w przypadku 25SL MkII nie ma zbytnio możliwości gry z większym rozmachem, ale nawet na jej przykładzie można stwierdzić, że zastosowana w nowej linii klawiatura sprawuje się bardzo dobrze pod względem mechanicznym.
MIDI
Testowany 25SL MkII (podobnie jak dwa większe modele) to nie tylko zaawansowany sterownik korzystający z wielkiego potencjału protokołu Automap, ale także „tradycyjna” klawiatura MIDI mogąca pracować z dala od komputera, zasilana opcjonalnym zewnętrznym zasilaczem. Możemy też zasilać ją przez USB, ale chodzi o to aby wyłączyć tryb Automap (klawiatura przejdzie automatycznie w tryb Advanced). Jak już wspomniałem do dyspozycji mamy wejście MIDI, dwa niezależne wyjścia oraz gniazdo THRU. Taka ilość złączy MIDI pozwala na rozbudowane konfiguracje połączeń między instrumentami MIDI. Do każdego wyjścia MIDI podłączyć możemy np. inny moduł dźwiękowy i sterować oboma instrumentami zarówno z poziomu 25SL MkII jak i drugiej klawiatury podłączonej do wejścia MIDI. Jako, że obie klawiatury (wbudowana i zewnętrzna) pracują na jednym „torze”, moduł podłączony do wyjścia MIDI oznaczonego „1”, odbiera komunikaty z obu klawiatur. Gdy jednak podłączymy ten sam moduł do gniazda THRU, pomijane są komunikaty wysyłane przez „pokładową” klawiaturę a odbierane tylko te z klawiatury zewnętrznej. Z poziomu 25SL MkII możemy jednak w dalszym ciągu sterować instrumentem podłączonym do wyjścia numer 2.
W trybie Advanced sprawdzi się też możliwość podziału klawiatury na strefy, choć w przypadku testowanego instrumentu nie jest to komfortowe w takim samym stopniu co w przypadku modeli z 4- i 5-oktawową klawiaturą. Jak wspomniałem każda ze stref może być przypisana do innego kanału a także innego wyjścia MIDI. Dzięki temu możemy np. sterować dolną lewą częścią klawiatury jednym instrumentem MIDI, a prawą drugim. Chociaż główną „atrakcją” serii SL MkII jest protokół Automap, firma nie zapomniała o przeszłości. W pamięci klawiatury zapisano także szablony umożliwiające współpracę z konkretnymi instrumentami (m.in. Supernova, Virus, JV1080) oraz programami (Stylus RMX) bez wykorzystania Automap. Fabryczne szablony możemy edytować, a także tworzyć nowe od podstaw. Dla każdego z kontrolerów umieszczonych na panelu 25SL MkII możemy wybrać typ (Control Change, RPN, NRPN, Program/Bank Change, Note On/Off, System Exclusive, MMC) i numer komunikatu, zakres wartości i sposób ich wyświetlania, a także kanał i port MIDI. W tym trybie do touchpadu przypisać możemy nawet 4 parametry (po dwa na oś X i Y).
AUTOMAP 3.0
Przy okazji testu sterownika Nocturn obszernie opisałem możliwości protokołu Automap 2.0 oraz związanych z nim aplikacji. W międzyczasie ukazała się nowa wersja oprogramowania – Automap 3.0, która nie różni się zbytnio od poprzedniej jeśli chodzi o zasady działania, choć wprowadzono w niej kilka zmian. Przyjrzyjmy się zatem bliżej nowej odsłonie. Poza wspomnianym już wyżej nowym ekranem startowym, nową funkcją jest też zaimplementowana obsługa protokołu HUI, dzięki czemu możliwe jest sterowanie wszystkimi kompatybilnymi z nim aplikacjami DAW (w tym Logic, Pro Tools i Digital Performer). Inną różnicą względem poprzedniej wersji jest fakt, że Automap 3.0 oferowany jest w dwóch wersjach – Standard i Pro. Ta druga jest płatna, ale akurat w przypadku 25SL MkII jest ona dodawana w komplecie. Trzeba jedynie aktywować ją przy pomocy dostarczonego kodu. Automap 3.0 Pro może współpracować z kilkoma podłączonymi do komputera sterownikami ReMOTE SL/SL Compact lub Nocturn. W wersji tej dostępna jest też możliwość przeciągania (drag&drop) ustawień i map na wirtualnym panelu oraz widokach przeglądarki, a także tryb Autoview. Wersja Pro obsługuje także skróty klawiaturowe.
Tak jak dotychczas, klientami dla Automap Server jest wszystko czym możemy sterować – plug-iny, mikser sekwencera programowego (także w trybue HUI) czy urządzenie MIDI. W przypadku pracy SL MkII z komputerem, najczęściej używanym typem klienta Automap 3.0 będą wtyczki (VST/AU/RTAS/TDM) – zarówno instrumenty jak i efekty. To one właśnie rozpoznawane są automatycznie, a nam odpada nie tylko ręczne wybieranie map, ale także żmudne programowanie kontrolerów. Gdy tylko wybierzemy w używanym przez nas programie-hoście dowolny „zmapowany” plug-in, w oknie Automap HUD (Control View) automatycznie pojawia się odpowiadający mu ekran, będący wiernym odzwierciedleniem panelu SL MkII. O tym jakie to wygodne pisałem już w teście Nocturna – na wirtualnym panelu widzimy wszystkie potencjometry, przyciski i inne kontrolery. Wyjątkiem jest joystick Pitch Bend/Modulation – jest on niejako wyłączony z mapowania, chociaż wysyłane przez niego standardowe komunikaty są oczywiście rozpoznawane. Oczywiście mapy proponowane przez aplikację nie zawsze są idealne. W wielu przypadkach są po prostu rozdzielone między kontrolery bez uwzględnienia zasad ich funkcjonowania (np. przełączniki na panelu wtyczki przypisane do pokrętła lub odwrotnie). Możemy jednak w prosty sposób dostosować mapy do naszych wymagań i przyzwyczajeń. Funkcja Learn ułatwia edycję map i programowanie kontrolerów – wystarczy poruszyć dowolny wirtualny potencjometr czy przełącznik na panelu wtyczki, a następnie dotknąć główkę któregoś enkodera lub potencjometru albo wcisnąć jeden z przycisków. Powiązanie między wirtualnym a fizycznym manipulatorem zostanie automatycznie utworzone. Możemy też programować kontrolery wybierając z listy parametry dostępne w danej wtyczce i przypisując je do poszczególnych pokręteł czy przycisków (trochę szkoda, że w trybie Automap nie mamy możliwości przypisania do padów komunikatów Note On/Off, co np. w przypadku wtyczek perkusyjnych byłoby przydatne). Dla każdego kontrolera możemy określić zarówno wartość minimalną i maksymalną komunikatu, a dla enkoderów także wartość o jaką ma się on zmieniać. Przydatne jest to zwłaszcza, gdy chcemy poruszającym się płynnie enkoderem sterować np. kilkupozycyjnym przełącznikiem. Stworzoną przez nas mapę (zarówno na podstawie innej jak i zupełnie „od zera”) możemy ustawić jako domyślną (wtedy będzie automatycznie wywoływana), bądź zapisać ją w dowolnej lokalizacji i potem ładować w zależności od potrzeb. Z firmowej strony możemy także mapy dla konkretnych wtyczek, stworzone przez innych użytkowników.
W przypadku klawiatur SL MkII liczba kontrolerów dostępnych jednocześnie na jednej stronie mapy (jak może Państwo pamiętają ilość takich stron jest wręcz nieograniczona) jest naprawdę duża. Są to nie tylko wszystkie potencjometry (obrotowe i suwakowe), enkodery, przyciski i pady, ale także podłączone do klawiatury kontrolery SUSTAIN i EXPRESSION oraz touchpad X/Y, do którego przypisać możemy dwa różne parametry. Jeśli to wszystko pomnożymy przez dowolną ilość podstron okazuje się, że zaprogramować możemy pewnie więcej parametrów niż jesteśmy w stanie zapamiętać.
W wersji 3.0 powiększyła się liczba sekwencerów, których miksery mogą być klientami Automap. Co więcej z ekranu startowego mamy dostęp do windowsowego okna z folderami zawierającymi instrukcje ustawień w poszczególnych programach (Live, Sonar, Pro Tools, Tracktion, Reason, Reaper, Cubase, Nuendo). Po dokonaniu wszystkich „procedur” możemy regulować z poziomu SL MkII podstawowe parametry miksera – głośność, położenie w panoramie, poziom wysyłki oraz funkcje Mute, Solo i Record/Arm.
Protokół Automap umożliwia również sterowanie zewnętrznymi instrumentami MIDI. W tym przypadku wykorzystywany jest kolejny typ klienta – Automap MIDI. W tym trybie, po dokonaniu wszelkich potrzebnych ustawień (wybrać musimy zarówno kanał, jak i porty MIDI) możemy kontrolować zewnętrzny instrument lub aplikację niekompatybilną z Automap. Do połączeń korzystać możemy zarówno ze złączy MIDI dostępnych w SL MkII lub z dodatkowego interfejsu MIDI albo innego instrumentu z wbudowanym interfejsem. W trybie Automap MIDI do wszystkich enkoderów, potencjometrów i przycisków przypisywać możemy dowolne komunikaty Control Change z zakresu 0 – 127. Co więcej, do manipulatorów przypisać możemy także komunikaty Note On/Off, a także wybrać tryb pracy kontrolerów.
Bardzo przydatną funkcją jest przeglądarka (Browser), z którą powiązane są cztery z umieszczonych na panelu przycisków dedykowanych do obsługi Automap. Podział na kategorie pozwala na szybkie wywołanie wszystkich aktywnych wtyczek (instrumentów lub efektów) czy miksera.
DODATKOWE OPROGRAMOWANIE
W komplecie z instrumentem oprócz płyty ze sterownikami i aplikacjami związanymi z protokołem Automap (a także instrukcjami obsługi) znajduje się drugi krążek CD, na którym znajdziemy pakiet Xcite+. W jego skład wchodzi m.in. program Ableton Live 7 Lite, wtyczka Novation Bass Station oraz biblioteki próbek.
PODSUMOWANIE
Potencjał 25SL MkII (a co za tym idzie także pozostałych modeli z nowej serii) jest naprawdę duży. Nie dość, że do dyspozycji mamy kilkadziesiąt programowalnych kontrolerów (do tego bardzo zróżnicowanych – enkodery „bez końca”, suwaki, tradycyjne pokrętła, pady, przyciski, dwuwymiarowy touchpad), to jeszcze samą klawiaturę możemy dzielić na cztery niezależne strefy. Zaimplementowanie protokołu Automap 3.0 sprawia, że praca z plug-inami jest niezwykle wygodna. Automatycznie rozpoznawane aktywne wtyczki i możliwość kontrolowania dużej ilości parametrów to tylko niektóre z jego zalet. Nie można też zapomnieć o możliwości pracy w roli „zwykłej” klawiatury sterującej lub interfejsu MIDI i współpracy z innymi urządzeniami połączonymi z klawiaturą poprzez złącza MIDI. Szerokie możliwości konfiguracji połączeń między 25SL MkII, komputerem (a z jego poziomu z wtyczkami) i zewnętrznymi instrumentami sprawiają, że tworząc projekty o różnym stopniu zaawansowania możliwe jest wykorzystanie w nich co najmniej kilku źródeł dźwięku – zarówno programowych jak i sprzętowych. Poszczególne kontrolery działają bez zarzutu, a praca z 25SL MkII jest wygodna i przyjemna. Seria SL MkII to naprawdę interesująca pozycja na rynku klawiatur sterujących, której przedstawiciele dzięki swej uniwersalności i rozbudowanym możliwościom konfiguracji, sprawdzą się zarówno w studiu ale również na scenie. Połączenie protokołu Automap z różnorodnością umieszczonych na panelu kontrolerów oraz możliwością podłączenia kilku zewnętrznych instrumentów to „mieszanka”, która sprawia, że 25SL MkII to prawdziwe centrum kontroli dla domowego studia.
Tekst: Grzegorz Bartczak
DANE TECHNICZNE
Klawiatura: dynamiczna, częściowo doważona, 25 klawiszy, Aftertouch
Funkcje klawiatury: Zone × 4
Komunikacja: USB, MIDI
Manipulatory: joystick Pitch Bend/Modulation, touchpad, 8 enkoderów, 8 potencjometrów obrotowych, 8 suwaków, 8 dynamicznych padów, 24 przyciski
Wyświetlacz: LCD (144 znaki)
Złącza: MIDI (IN, OUT × 2, THRU), USB, SUSTAIN, EXPRESSION
Oprogramowanie: Automap 3 PRO, Xcite+ Pack
Zasilanie: USB, zewnętrzny zasilacz 9V
Wymiary: 468 × 293 × 68 mm
Ciężar: 3.3 kg
Ceny:
· 25SL MkII 1890 PLN
· 49SL MkII 2390 PLN
· 61SL MkII 2890 PLN
· ZeRO SL MkII 1890 PLN
Do testu dostarczył:
AudioTech
ul. Rosoła 9
02-796 Warszawa
tel./fax (022) 6482935
Internet: www.audiotechpro.pl, www.novationmusic.com
Test ukazał się w numerze 8/2009 miesięcznika Muzyk.
