Jak najbardziej ścisła integracja klawiatur sterujących i innych kontrolerów z oprogramowaniem to zagadnienie, które od szeregu już lat zajmuje producentów sprzętu muzycznego. Czy to z własnego doświadczenia czy też chociażby z testów publikowanych na łamach naszego miesięcznika, część naszych Czytelników zainteresowanych tym tematem z pewnością wie, że może ona przyjmować różną postać. Na przestrzeni lat pojawiały się różne koncepcje, a realizacja tych pomysłów zależna była nie tylko od podejścia producenta do tematu ale i tego, jakiego typu oprogramowaniem mielibyśmy przy ich pomocy sterować. Jedno z rozwiązań, które pojawiło się w ubiegłym roku, wykorzystuje aplikację VIP i jest zarezerwowane dla produktów oferowanych przez firmy będące częścią koncernu inMusic. Najnowszą klawiaturą współpracującą z tym oprogramowaniem jest CTRL49 firmy M-Audio.
OPIS
Chociaż CTRL49 ma wspólne cechy z klawiaturami Akai ADVANCE i Alesis VX49 to jest też kilka różnic. Tą najbardziej widoczną jest ilość kontrolerów, których produkt M-Audio oferuje więcej niż tamte.
Zacznijmy jednak od początku. M-Audio CTRL49 wyróżnia się dość nowoczesną bryłą i prezentuje się całkiem elegancko. Jak widać na zdjęciach, obudowa jest czarna ale ten stonowany wygląd przełamują podświetlenia kontrolerów, którymi wypełniony jest panel.
Charakterystycznym elementem wszystkich klawiatur współpracujących z VIP jest kolorowy wyświetlacz 4.3” wraz z sekcją dedykowanych przycisków (+ enkoder/przycisk). O ile sam „ekran” jest taki sam jak we wspomnianych wyżej produktach to już sekcja służąca do poruszania się po nim i programie VIP (a także menu) jest nieco inna. Tak jak w innych klawiaturach współpracujących z aplikacją VIP także tu mamy do dyspozycji po osiem programowalnych enkoderów i przycisków. Kontrolery te zajmują prawą stronę panelu i są rozmieszczone dość blisko siebie ale nie aż tak aby stanowiło to problem podczas pracy.
Miejsce między opisanymi wyżej kontrolerami a wyświetlaczem zajmuje sekcja ponad dwudziestu przycisków. Znajdują się wśród nich zarówno przyciski aktywujące różne tryby pracy wyświetlacza czy sekcja transportu, jak również przyciski powiązane z arpeggiatorem i padami.
Tym czym różni się M-Audio CTRL49 od wcześniejszych klawiatur oferujących wsparcie dla VIP jest sekcja dziewięciu suwaków i jedenastu przycisków. W przeciwieństwie do kontrolerów umieszczonych po przeciwnej stronie panelu ta sekcja nie służy do sterowania wirtualnymi instrumentami i efektami lecz jest dedykowana do kontroli miksera w programach DAW. Ostatnią grupę kontrolerów stanowią podświetlane „kółka” PITCH BEND i MODULATION, które umieszczono z boku klawiatury.
Jeśli już o niej mowa to CTRL49 wyposażono w dynamiczną, częściowo doważoną klawiaturę obejmującą cztery oktawy, realizującą funkcję Aftertouch. Przy pomocy dedykowanych przycisków mamy możliwość transpozycji w zakresie -3/+4 oktawy lub ±36 półtonów. Funkcje OCTAVE i TRANSPOSE możemy łączyć co jeszcze bardziej zwiększa zakres klawiatury.
Poza klawiszami, do wyzwalania dźwięków służyć mogą nam także pady. Jest ich osiem i są podświetlane w różnych kolorach. Co więcej, dla padów dostępne są cztery przełączane banki, dzięki czemu mamy możliwość zaprogramowania (lub po prostu wykorzystania) większej ich liczby niż mamy ich fizycznie. Pady nie tylko reagują na siłę uderzenia ale wysyłają także komunikaty Aftertouch, a ponadto możemy określić dla nich próg zadziałania (0-15). Dla padów dostępne są ponadto funkcje FULL LEVEL i ROLL (z możliwością regulacji „swingowania” i wartości rytmicznej). Zarówno w przypadku klawiatury jak i padów do dyspozycji mamy pięć krzywych dynamiki (liniowa oraz po dwie wykładnicze i logarytmiczne), a także możliwość regulacji czułości w zakresie 1–10.
Jakość wykonania poszczególnych elementów jak i całości testowanej klawiatury prezentuje wysoki poziom. Także pady, a tym bardziej klawiatura pracują tak, że powinny zadowolić nawet bardziej wymagających użytkowników.
Tak jak we wspomnianych wcześniej klawiaturach Akai i Alesis, także w propozycji firmy M-Audio do dyspozycji mamy port USB służący do komunikacji z komputerem, wejście i wyjście MIDI umożliwiające współpracę z zewnętrznymi instrumentami i urządzeniami oraz dwa wejścia dla kontrolerów nożnych – SUSTAIN i EXPRESSION. CTRL49 wymaga do pracy zewnętrznego zasilacza, który na szczęście znajduje się w komplecie. Jak łatwo się domyśleć pozwala to jednocześnie na używanie klawiatury także poza środowiskiem komputerowym.
Ze względu na swą specyfikę, M-Audio CTRL49 wymaga zainstalowania dedykowanych sterowników, które należy pobrać ze strony internetowej. Dzięki temu po podłączeniu klawiatury do komputera jest ona widoczna w systemie jako… trzy wejścia i trzy wyjścia MIDI. Dlaczego aż tyle? Wyjaśnię to później. Jako że z klawiaturą nie otrzymujemy żadnego nośnika, także oprogramowanie musimy pobrać z witryny producenta. Aby to jednak było możliwe należy najpierw zarejestrować produkt by zyskać dostęp do pakietu zajmującego niemal 4 GB. Co znajdziemy w tej „paczce”? Oczywiście jest tam przede wszystkim program VIP, a także kilka instrumentów wirtualnych pochodzących z oferty AIR Music Technology – Vacuum Pro, Loom, Hybrid 3 i Xpand! 2. Dwa kolejne instrumenty (Velvet i Transfuser) możemy pobrać poprzez sklep w aplikacji VIP. Ponadto ze strony firmy M-Audio możemy pobrać instrument SONiVOX Eighty Eight Ensemble oraz kolekcję 20 wirtualnych efektów (Creative FX Collection). Dodatkowo, w komplecie z klawiaturą otrzymujemy program Ableton Live Lite (a dokładniej numer seryjny do aplikacji, którą należy pobrać z Internetu).
VIP
Pora w końcu przyjrzeć się bliżej wspomnianej już kilkakrotnie aplikacji VIP czyli Virtual Instrument Player. Dla mnie było to już drugie spotkanie z tym programem więc zakres integracji klawiatury z oprogramowaniem nie był już zaskoczeniem i mimo nieco innej sekcji nawigacji szybko przypomniałem sobie zasady obsługi. Oczywiście dla kogoś, kto będzie miał po raz pierwszy styczność z tym programem, stanowić on może z początku pewne wyzwanie ale zapewniam, że tylko przez krótką chwilę, gdyż obsługa programu jest przemyślana i intuicyjna.
Gdy już zainstalujemy program VIP, który może pracować zarówno jako wtyczka jak i jako samodzielna aplikacja, musimy ją czymś wypełnić przygotowując sobie środowisko pracy. Mowa tu oczywiście o wtyczkach VST (instrumentach i efektach) zainstalowanych na naszym komputerze. Musimy wskazać ścieżki do folderów, w których się one znajdują, a te zostaną przeskanowane przez VIP dzięki czemu plug-iny pojawią się w menadżerze, jak i samym programie. Wszystko po to aby móc nimi potem sterować. VIP jest bowiem niczym innym jak specjalnie zaprojektowanym hostem dającym możliwość sterowania parametrami załadowanych do niego wtyczek czy po prostu grania wykorzystując ich barwy. Aplikacja rozpoznaje nie tylko same plug-iny ale także (przynajmniej w większości przypadków) dostępne w nich presety. Dzięki temu z poziomu VIP mamy dostęp do biblioteki obejmującej wszystkie wykryte barwy i dającej możliwość szybkiego dostępu do nich bez potrzeby przełączania między wtyczkami.
Interfejs graficzny VIP daje nie tylko dostęp do wszystkich rozpoznanych instrumentów i efektów oraz ich presetów (i to z przeglądarką/wyszukiwarką pozwalającą wybierać je wg różnych kryteriów), ale także pozwala otwierać panele wtyczek wewnątrz siebie. Do dyspozycji mamy ponadto zakładkę SETLIST umożliwiającą przygotowanie list presetów, dzięki czemu możemy zaprogramować sobie zestawy barw na różne okazje. Częścią programu VIP jest także wspomniany już sklep, w którym kupować możemy instrumenty wirtualne i biblioteki.
Oczywiście aplikacji nie dodano do M-Audio CTRL49 po to aby sterować nią przy pomocy myszki siedząc przed komputerem (choć oczywiście możemy to robić). O wiele bardziej interesująca jest bowiem możliwość obsługiwania tego programu z poziomu testowanej klawiatury (tryb CONTROL). Umożliwia to właśnie wspomniana na samym początku integracja oprogramowania z kontrolerami. Wyświetlacz oraz umieszczona pod nim sekcja nawigacji pozwalają na łatwą obsługę wszystkich funkcji czy zmianę ustawień. Co więcej, enkodery i ulokowane pod nimi przyciski są automatycznie powiązane z konkretnymi parametrami aktywnej w danym momencie wtyczki, a my możemy wygodnie je modyfikować. Do dyspozycji mamy 4 banki co oznacza maks. po 32 zaprogramowane enkodery i przyciski. Jeśli komuś nie odpowiada układ narzucony z góry i wolałby aby na pierwszej stronie mieć pod ręką inne parametry, możliwa jest ich edycja oraz samodzielne zaprogramowanie kontrolerów (z poziomu aplikacji lub klawiatury). Co więcej, istnieje także możliwość skonfigurowania „hybrydowych” banków, w których część kontrolerów będzie powiązana z parametrami wtyczki VST, a część wysyłać będzie komunikaty CC. Chociaż pady służą „tylko” do wyzwalania dźwięków, to nie muszą one być tylko pojedyncze. Z poziomu aplikacji możemy je np. zaprogramować tak, aby jednym naciśnięciem wyzwalać dowolny akord.
Komunikacja między programem VIP a klawiaturą M-Audio CTRL49 odbywa się bezproblemowo i wszystko działa jak powinno. Obie strony „widzą się” i wszelkie zamiany wprowadzane w programie są widoczne na wyświetlaczu i odwrotnie – każdy ruch kontrolera ma od razu odwzorowanie w aplikacji. Do tego obsługa jest tak prosta i intuicyjna, że nawet nie musimy spoglądać na monitor – wszystko co jest nam potrzebne widzimy na wyświetlaczu.
Tandem CTRL49 / VIP pozwala nie tylko na granie jedną konkretną barwą z określonego plug-inu i sterowanie parametrami danego instrumentu, ale umożliwia też zaprogramowanie programów MULTI. Każdy z nich może obejmować maks. 8 barw (każda może pochodzić z innego instrumentu). Co więcej, każdą z barw możemy „okrasić” rozmaitymi efektami (maks. 4 inserty) – oczywiście presetami z wtyczek wgranych do VIP. W trybie MULTI mamy dostęp do miksera, w którym dla każdej barwy składowej określić możemy poziom głośności i położenie w panoramie, a do dyspozycji mamy też funkcje MUTE i SOLO. W ramach trybu MULTI mamy też dostęp do funkcji SPLIT, gdyż dla każdej z warstw możemy niezależnie określić zakres klawiatury. Możemy również określić czy dana barwa z programu MULTI ma być wysyłana na konkretnym kanale MIDI czy też na wszystkie.
DAW
Klawiatura M-Audio CTRL49 może być wykorzystywana nie tylko do współpracy z wtyczkami poprzez aplikację VIP, ale również do sterowania sekcją miksera w programach DAW. Jak łatwo się domyśleć służą do tego kontrolery umieszczone po lewej stronie panelu – suwaki i przyciski. Aby klawiatura porozumiała się z danym programem musimy wybrać jeden z przygotowanych przez producenta presetów. Do dyspozycji mamy ustawienia pozwalające na współpracę z Ableton Live 9, Pro Tools, Logic Pro X, Cubase, Bitwig Studio, FL Studio, Reaper oraz Studio One. Oczywiście sam wybór danego presetu z poziomu klawiatury to nie wszystko, gdyż musimy dokonać odpowiednich ustawień w każdym z wykorzystywanych przez nas programów. Przede wszystkim należy wybrać odpowiednią parę portów MIDI umożliwiających komunikację. Ze względu na wykorzystywane w tym przypadku protokoły musimy wybrać wejście i wyjście opisane jako CTRL49 Mackie/HUI. W zależności od programu może wystąpić potrzeba dokonania jeszcze innych ustawień.
Jakimi parametrami możemy sterować w tym trybie? Przy pomocy suwaków regulujemy oczywiście głośność poszczególnych śladów (dodatkowy dziewiąty suwak przypisany jest na stałe do szyny MASTER), natomiast podświetlane przyciski mogą pracować w różnych trybach i służyć do „uzbrajania” ścieżki, wyciszenia (MUTE) lub wyizolowania (SOLO) albo po prostu do wyboru danego śladu.
Oczywiście nie jesteśmy ograniczeni do regulacji tylko pierwszych ośmiu śladów. Gdy nasz projekt jest bardziej rozbudowany, możemy przełączać banki zyskując dostęp od kolejnych ścieżek. Podczas testów sprawdziłem współpracę CTRL49 z trzema programami DAW – Live, Cubase i Studio One. We wszystkich trzech kontrola przy pomocy suwaków i przycisków odbywała się bez problemu. Dotyczy to zresztą nie tylko sekcji miksera ale i transportu – tu także wszystko działało jak powinno.
Współpracując z programami DAW możemy oczywiście wykorzystać enkodery i umieszczone po nimi przyciski do sterowania parametrami wtyczek (innych niż VIP) otwartych wewnątrz danego sekwencera. Kontrolery te pracują wówczas w trybie MIDI. Dzięki wykorzystywaniu różnych portów wejściowych/wyjściowych możemy równocześnie korzystać z obu sekcji kontrolerów umieszczonych na przeciwnych końcach panelu M-Audio CTRL49, bez obawy że wysyłane przez nie komunikaty będą sobie przeszkadzać.
MIDI
Jak wspomniałem wcześniej, M-Audio CTRL49 jest widoczny w komputerze jako trzy wejścia i trzy wyjścia MIDI. Pierwsza para (podstawowa) powiązana jest bezpośrednio z portem USB i dotyczy przesyłania za jego pośrednictwem komunikatów wysyłanych przez klawiaturę i kontrolery umieszczone na panelu. Druga para (CTRL49 MIDI) umożliwia wykorzystanie zewnętrznych instrumentów i urządzeń podłączonych do 5-pinowych gniazd na tylnej ściance klawiatury. Poprzez wejście MIDI możemy wprowadzać do komputera komunikaty wysyłane przez drugą, dodatkową klawiaturę sterującą czy inny instrument podłączony do testowanej klawiatury. Dzięki temu możemy przy odpowiedniej konfiguracji sterować jednocześnie dwoma różnymi instrumentami programowymi. Z drugiej strony, poprzez fizyczne wyjście MIDI skojarzone z drugim portem wyjściowym możemy wyprowadzać komunikaty z komputera do np. zewnętrznego modułu, który służy nam za źródło dźwięku dla sekwencji MIDI odtwarzanych z poziomu programu DAW. Oczywiście wyjście MIDI dostępne w M-Audio CTRL49 możemy wykorzystywać także gdy chcemy pracować bez komputera i używać jej do sterowania podłączonym do niego instrumentem bądź (z wykorzystaniem odpowiedniego interfejsu) aplikacją na tablecie. Musimy tylko pamiętać aby odłączyć wtedy kabel USB. O trzeciej parze portów (Mackie/HUI) dedykowanej do współpracy z DAW pisałem powyżej. A propos tabletu – skoro klawiatura i tak jest zasilana z sieci podłączyłem M-Audio CTRL49 do iPada bezpośrednio (no prawie bo z przejściówką) przez USB. To oczywiście działa ale o dziwo do dyspozycji mamy po cztery porty wejściowe i wyjściowe MIDI…
Sterowanie wtyczkami poprzez aplikację VIP ma te plusy że nie musimy się martwić o odpowiednie zaprogramowanie enkoderów i przycisków. Inaczej sprawa wygląda, gdy chcemy przygotować sobie kontrolery do współpracy z konkretnym instrumentem wirtualnym (np. pracującym jako samodzielna aplikacja) czy sprzętowym. Na szczęście proces ich programowania nie jest trudny, a ułatwia go wygodny interfejs graficzny menu.
Dla każdego z kontrolerów (enkodery, przyciski, pady, PITCH BEND, MODULATION, kontrolery nożne SUSTAIN i EXPRESSION) określić możemy niezależnie kanał MIDI wybierając ogólny, lub konkretny z 32 dostępnych. Dzięki dwóm 16-kanałowym portom MIDI (A1-16 oraz B1-16) możemy dowolnie przypisywać poszczególne kontrolery do różnych kanałów.
W przypadku enkoderów i przycisków możemy określić niezależnie typ wysyłanych przez nie komunikatów MIDI. Dla pokręteł jest to INC/DEC (zwiększenie/zmniejszenie wartości) lub MIDI CC (z zakresu 0-127). Przy pomocy przycisków możemy z kolei wysyłać komunikaty CONTROL CHANGE albo zmieniać barwy komunikatami PROGRAM CHANGE lub PROGRAM BANK (MSB/LSB). Do kontrolera SUSTAIN możemy przypisać dowolny komunikat CC lub powiązać go z konkretną komendą z sekcji transportu. Do wyboru mamy też po prostu funkcję SUSTAIN oraz możliwość desygnowania go do nabijania tempa lub włączania/wyłączania arpeggiatora. Drugi kontroler (EXPRESSION) może wysyłać jedynie komunikaty CC, podobnie jak kółko MODULATION. Dla komunikatów CONTROL CHANGE wysyłanych przy pomocy enkoderów, kółka MODULATION oraz zewnętrznego pedału ekspresji możemy określić możemy wartość minimalną i maksymalną, jak również odwrócić pracę danego kontrolera. Funkcja INVERT dostępna jest również dla ośmiu przycisków.
Pady służą wyłącznie do wyzwalania dźwięków. Oczywiście dla każdego z nich (8 × 4 banki) możemy określić, z dźwiękiem o jakiej wysokości ma on być powiązany. Zarówno dla padów jak i przycisków dostępne są dwa tryby pracy – TOGGLE i MOMENTARY. Programując pady określić możemy także czy mają wysyłać komunikaty Aftertouch (a jeśli tak to czy Channel czy Poly), jak również wybrać kolor podświetlenia (oddzielnie dla naciśniętego padu i pozostającego w stanie spoczynku).
ARPEGGIATOR
Na pokładzie klawiatury M-Audio CTRL49 znalazł się prosty w obsłudze arpeggiator, który jednak oferuje całkiem sporo przebiegów. Mamy ich tu bowiem aż 107, a znajdziemy wśród nich różne odmiany typowych arpeggiów (24), przebiegi akordowe (39), sekwencje (30) i efekty (14). Ich zróżnicowanie sprawia, że z arpeggiatora można korzystać także w nieco inny sposób niż typowy dla niego. Zwłaszcza w przypadku przebiegów oznaczonych SEQ do dyspozycji mamy szereg ciekawych fraz, które możemy wyzwalać naciskając tylko jeden klawisz. Sekcja ARP pozwala regulować zakres pracy (maks. 3 oktawy) czy długość dźwięków (1 50%). Możemy też „rozbujać” arpeggio (SWING) i określić rozdzielczość (od 1/4 do 1/32 + wersje triolowe).
PODSUMOWANIE
Drugie spotkanie z programem VIP i współpracującą z nim klawiaturą sterującą nie robi już takiego wrażenia jak pierwsze, jednakże nie zmienia to faktu że zakres integracji oprogramowania z CTRL49 jest na wysokim poziomie. Automatyczne mapowanie załadowanych instrumentów i efektów i dostęp do nich (a także ich presetów) bezpośrednio z panelu klawiatury to naprawdę świetne rozwiązanie. Współpraca z wtyczkami poprzez aplikację VIP układa się bardzo dobrze, a możliwość wygodnego sterowania parametrami czy wyboru barw, jak również tworzenia złożonych programów MULTI to tylko jedne z zalet tego oprogramowania.
Dużym plusem w porównaniu z wcześniejszymi klawiaturami obsługującymi VIP jest wprowadzenie sekcji kontrolerów obsługujących mikser w programie DAW, działających niezależnie od tych którymi regulujemy wtyczki. Trochę jednak szkoda że nie możemy ich wykorzystać poza sekwencerem, a tym bardziej pracując zupełnie poza środowiskiem komputerowym.
Nie można też zapomnieć o tym, że enkoderów i znajdujących się w tej sekcji przycisków możemy z powodzeniem używać nie tylko we współpracy z VIP, ale także do sterowania parametrami instrumentów programowych pracujących jako wtyczki w programie DAW lub jako samodzielne aplikacje. Do tego jeszcze dochodzi współpraca z zewnętrznymi instrumentami i urządzeniami MIDI podłączonymi do M-Audio CTRL49.
Poziom integracji testowanej klawiatury z dedykowanym oprogramowaniem sprawia, że pracując z tandemem CTRL49/VIP nie zauważamy wręcz granicy między częścią sprzętową a programową. Przejrzyste menu i interfejs graficzny na czterocalowym wyświetlaczu klawiatury też się do tego przyczyniają. Zarówno podczas pracy w domowym studiu jak i – a może przede wszystkim – podczas występów na żywo, brak potrzeby ciągłego spoglądania na monitor komputera (choćby i przenośnego) jest niezaprzeczalną zaletą. Gdyby nie znajdujący się w pobliżu włączony komputer, przy dłuższej pracy w tej konfiguracji można by z czasem odnieść wrażenie że zmienia się i edytuje barwy w sprzętowym syntezatorze. Czy można chcieć czegoś więcej?…
Tekst: Grzegorz Bartczak
DANE TECHNICZNE
Klawiatura: dynamiczna, częściowo doważona, 49 klawiszy; Aftertouch
Pady: 8 dynamicznych, podświetlanych, Aftertouch (× 4 banki)
Programowalne kontrolery: 8 enkoderów, 8 przycisków
Inne kontrolery: PITCH BEND, MODULATION, 9 suwaków i 8 przycisków DAW, sekcja transportu
Pamięć: 32 komórki
Wyświetlacz: kolorowy LCD (4.3”)
Wejścia/wyjścia: MIDI (IN, OUT), SUSTAIN, EXPRESSION, USB
Wymiary: 814 × 314 × 104 mm
Ciężar: 6 kg
Sugerowana cena M-Audio CTRL49: 1850 PLN
Do testu dostarczył:
Audiostacja
ul. Kolejowa 93/95
05-092 Łomianki
tel. (22) 1225300
Internet: www.audiostacja.pl, www.m-audio.com
Test ukazał się w numerze 12/2016 miesięcznika Muzyk.
