Należąca do Roland Group marka Edirol, od lat kojarzona nie tylko z różnymi urządzeniami audio przeznaczonymi do studia (i to nie tylko domowego), ale również klawiaturami sterującymi. Oferta tego typu instrumentów jest też zresztą regularnie odświeżana, tak aby nadążyć za zmianami następującymi na rynku, a także za zmieniającymi się oczekiwaniami potencjalnych użytkowników. Gama klawiatur sterujących Edirol obejmuje kilka różnych modeli, w tym również instrumenty zaopatrzone w interfejs audio. Trzy najnowsze klawiatury trafiły oferty firmy w ubiegłym roku. Przyjrzyjmy się bliżej największej z nich – PCR-800.
OPIS
PCR-800, podobnie jak mniejsze modele PCR-500 i PCR-300 jest instrumentem komunikującym się z komputerem poprzez port USB, wyposażonym w aż 50 programowalnych kontrolerów. Obudowy, w których zamknięto instrumenty charakteryzują się podobnym wykończeniem co modele PCR-M, jednak od tamtych klawiatur różnią się rozmieszeniem kontrolerów i wyświetlacza, a także umiejscowieniem wejść i wyjść. Testowany PCR-800 waży 4.5 kg, dzięki czemu jest wystarczająco „dociśnięty” aby zachowywać się stabilnie zarówno na statywie jak i na biurku. W tym drugim przypadku do „pomocy” mamy zresztą gumowe podkładki zapobiegające ślizganiu się po powierzchni.
W odróżnieniu do większości poprzednich klawiatur oferowanych przez firmę Edirol, w PCR-800 (a także dwóch mniejszych modelach) wyświetlacz znajduje się nie w centrum lecz po lewej stronie panelu. W testowanym instrumencie mamy do czynienia z czterocyfrową jednostką LED. Ten typ wyświetlacza charakteryzuje się co prawda ograniczoną ilością dostępnych jednocześnie informacji, ale już nawet po krótkim obcowaniu z klawiaturą widać, że mimo niewielkich rozmiarów nie stanowi on zbytniej przeszkody w pracy z instrumentem, choć oczywiście czeka nas częste (przynajmniej na początku) zaglądanie do instrukcji obsługi w celu rozszyfrowania skrótów i podpowiedzi kolejnych kroków przy poruszaniu się po menu.
Pod wyświetlaczem rozmieszczono wszystkie przyciski funkcyjne potrzebne do poruszania się po menu, wybierania poszczególnych funkcji i zmiany ich wartości. Tu też znajdziemy sekcję transportu, przyciski transpozycji oktawowej, przyciski powiązane z funkcjami klawiatury, a także charakterystyczny dla produktów firmy Roland joystick Pitch Bend/Modulation.
Reszta manipulatorów została rozmieszczona inaczej niż w poprzednich modelach, gdzie znajdowała na środku panelu nad klawiaturą. W nowych klawiaturach PCR sekcja kontrolerów jest przesunięta maksymalnie w lewo (z wyjątkiem PCR-300, w którym zajmuje ona po prostu całą szerokość panelu). Do dyspozycji mamy m.in. 9 pokręteł, 3 przyciski i 9 suwaków. Ponadto instrument wyposażono w elementy kontroli niedostępne dotychczas w instrumentach Edirol. Pierwszym z nich jest tłumik krzyżowy kojarzony bardziej ze sprzętem dla DJ’ów, pozwalający tu na wysyłanie dwóch różnych komunikatów. Drugi to osiemnaście przycisków mogących pracować także jako klawisze pad. Trochę szkoda, że nie są one tak duże jak typowe kontrolery tego typu, ani też nie są wykonane z takiego materiału co tradycyjne pady, ale trzeba stwierdzić że swoją funkcję spełniają całkiem przyzwoicie.
Jeśli chodzi o programowalne pokrętła, producent zdecydował się na tradycyjne pokrętła. Główki potencjometrów obrotowych, podobnie zresztą jak suwaków, pokryto tworzywem przypominającym gumę dzięki czemu nie wyślizgują się spod palców. Zarówno gałki jak i suwaki pracują z lekkim oporem, dzięki czemu możemy bez problemu panować nad zmianą wartości parametru.
Wszystkie przyciski – zarówno te funkcyjne jak i te programowalne są podświetlane. To bardzo pomocne rozwiązanie, pozwalające szybko zorientować się, np. która partia klawiatury jest aktywna, czy włączona jest funkcja Aftertouch itd. Dzięki podświetleniu możemy także poznać, do których z przycisków/padów przypisany jest jakiś kontroler.
Wszystkie gniazda jakie udostępnia instrument, umieszczono nie na płycie tylnej, lecz w bocznej ściance. Dodatkowo wszystkie złącza opisane są na panelu. PCR-800 wyposażono w port USB, wejście i wyjście MIDI oraz dwa gniazda dla kontrolerów nożnych (HOLD, EXPRESSION). Do dyspozycji mamy także gniazdo zasilacza 9V. Producent poleca wykorzystanie oryginalnego zasilacza, którego jednak nie ma w komplecie. Pozostaje zatem zasilanie poprzez USB, które co prawa działa bez zarzutu gdy współpracujemy z komputerem, ale jeśli chcielibyśmy używać PCR-800 do sterowania wyłącznie sprzętowymi modułami czy innymi instrumentami, to jednak będziemy musieli postarać się o zewnętrzny zasilacz. Na szczęście w czasie testów sprawdził się zasilacz od kilkunastoletniego modułu dźwiękowego firmy Roland, dzięki czemu możliwe było sprawdzenie jak klawiatura zachowuje się poza środowiskiem komputerowym. Na panelu umieszczonym w lewej ściance instrumentu znajdziemy ponadto włącznik pozwalający wybrać źródło zasilania oraz przełącznik aktywujący funkcję MIDI Merge.
Takim samym potencjałem jak PCR-800 charakteryzują się także dwa pozostałe ubiegłoroczne modele, które różnią się od niego jedynie klawiaturą obejmującą odpowiednio 32 i 49 klawiszy.
INSTALACJA
Jako, że PCR-800 to nie tylko sterownik MIDI komunikujący się z komputerem poprzez port USB, ale także interfejs, instrument wymaga specjalnych sterowników, które dostępne są za załączonej płycie CD-ROM. Sama instalacja przebiega bezproblemowo i już po chwili klawiatura jest widoczna w naszym komputerze jako… trzy wejścia i dwa wyjścia MIDI (w tym wejście i wyjście odpowiadające fizycznym gniazdom na bocznym panelu instrumentu). Fabrycznie komunikaty wysyłane przez klawiaturę i joystick Pitch Bend/Modulation przekazywane są na wyjście EDIROL PCR1 na kanale 1, natomiast te wysyłane przez pozostałe kontrolery przechodzą przez wyjście EDIROL PCR2 (różne kanały MIDI w zależności od kontrolera). Naturalnie ustawienia te możemy w każdej chwili zmienić, ale standardowo aby móc w pełni wykorzystać możliwości instrumentu w zakresie sterowania konkretną aplikacją bez edytowania poszczególnych kontrolerów, musimy wybrać oba wejścia. Jest też inne wyjście – do dyspozycji mamy tryb OMNI. Jeśli go aktywujemy, komunikaty generowane przez wszystkie kontrolery wysyłane są na tym samym kanale MIDI co informacje z klawiatury i joysticka, a „odgórne” przypisanie potencjometrów i przycisków do konkretnych kanałów jest ignorowane. Jak wspomniałem, PCR-800 może pełnić rolę interfejsu MIDI pośredniczącego w komunikacji między komputerem, a zewnętrznymi instrumentami i urządzeniami. Do wejścia MIDI, które w komputerze jest widoczne jako EDIROL PCR MIDI IN, możemy podłączyć np. drugą klawiaturę sterującą. Z kolei korzystając z wyjścia MIDI (EDIROL PCR MIDI OUT) możemy sterować podłączonym do niego zewnętrznym instrumentem, a także wykorzystywać moduł czy inny instrument jako źródło dźwięku dla sekwencji odtwarzanych z poziomu sekwencera programowego.
KLAWIATURA
PCR-800 został wyposażony w dynamiczną klawiaturą obejmującą pięć oktaw, realizującą także funkcję Aftertouch. Do wyboru mamy dwanaście różnych krzywych reakcji na dynamikę gry, a dokładniej cztery krzywe z trzema ustawieniami reakcji. Możliwe jest także ustawienie stałej wartości Velocity (dowolnej z zakresu 1 – 127), niezmiennej bez względu na to z jaką siła uderzymy w klawisz. Ponadto, do dyspozycji mamy cztery krzywe Aftertouch. Klawiaturę możemy transponować o maks. cztery oktawy w dół i pięć w górę. Służą do tego dwa dedykowane przyciski. Równoczesne ich wciśnięcie powoduje „wyzerowanie” klawiatury do podstawowego ustawienia. Instrument zaopatrzono w funkcje Dual i Split, dzięki czemu możemy nakładać na siebie dwie barwy generowane przez instrumenty, którymi sterujemy, a także rozłożyć dwie barwy w osobnych sektorach klawiatury. Wykorzystywane przy obu funkcjach przyciski Upper i Lower służące do wyboru barw dla danej partii klawiatury przydają się także w podstawowym trybie pracy klawiatury – Single. Mamy bowiem dzięki nim możliwość szybkiego przechodzenia między dwoma ustalonymi barwami dostępnymi na całej długości klawiatury. O punkcie podziału klawiatury decydujemy sami naciskając wybrany przez nas klawisz. Standardowo partia lewej ręki jest przypisana do drugiego kanału MIDI, a prawej do pierwszego. Funkcja transpozycji w trybach Dual i Split jest dostępna niezależnie dla partii Lower i Upper, co pozwala uzyskać jeszcze ciekawsze efekty. Zastosowana w PRC-800 klawiatura z nowym mechanizmem pracuje bez zarzutu. Poszczególne klawisze zachowują się stabilnie, a także cała klawiatura pod względem mechanicznym sprawdza się „w boju”.
MOŻLIWOŚCI
Jak już wspomniałem, PCR-800 został wyposażony w aż 50 programowalnych kontrolerów. Fizycznych manipulatorów jest jednak nieco mniej, gdyż za kontrolery służyć mogą także podłączone kontrolery nożne oraz funkcja Aftertouch (także do niej możemy przypisać dowolny inny parametr uruchamiany przez dociśnięcie klawiszy). Instrument zaopatrzono w kilka rodzajów kontrolerów, do których przypisać możemy dowolne komunikaty MIDI. Jak już wspomniałem, do dyspozycji mamy dziewięć pokręteł, 18 przycisków pełniących także rolę padów, dziewięć suwaków, siedem przycisków, tłumik krzyżowy (crossfader) oraz joystick Pitch Bend/Modulation.
Do każdego z programowalnych kontrolerów możemy przypisać dowolny komunikat MIDI, który będzie wysyłane na wybranym przez użytkownika kanale. Programować możemy zarówno z poziomu instrumentu, jak i korzystając z dedykowanego edytora programowego. W pierwszym wypadku, możemy pracować w trybie podstawowym (Basic Editing) lub zaawansowanym (Advanced Editing), różniącymi się liczbą kroków potrzebnych do zaprogramowania kontrolera, a tym samym ilością funkcji na które możemy mieć wpływ. Mimo, że do dyspozycji mamy tylko 4-cyfrowy wyświetlacz, programowanie nie nastręcza zbytnich problemów. Naturalnie, nie obędzie się na początku bez zaglądania do instrukcji, ale z czasem będziemy dokonywać zmian z głowy.
Do kontrolerów przypisać możemy m.in. komunikaty Control Change z przedziału 0 – 127, Program Change, komendy RPN i NRPN, komunikaty Channel Pressure, Bank Select, Note On/Off czy komunikaty System Exclusive. Oprócz typu i numeru konkretnego komunikatu wybrać możemy także kanał MIDI oraz port wyjściowy (PORT 1, PORT 2, PORT 1+2). Ponadto, dla większości parametrów decydować możemy również o minimalnej i maksymalnej wartości. Instrument zaopatrzono również w wygodną funkcję kopiowania ustawień między kontrolerami, przy czym najlepsze wyniki otrzymamy działając na jednym typie kontrolerów.
Programując pady, możemy zdecydować także jak mają się one zachowywać po naciśnięciu. Przykładowo, gdy mają działać jak typowe pady perkusyjne wybierzemy ustawienie Unlatch (tak jak w klawiszu wciśnięcie i puszczenie generuje komunikaty On i Off). Jeśli chcemy używać ich jako włącznika/wyłącznika (komunikat Off wysyłany jest dopiero po kolejnym wciśnięciu przycisku) sięgniemy po tryb Latch. Trzecie ustawienie – Increase, powoduje zwiększanie wartości komunikatu za każdym naciśnięciem padu. Programując te kontrolery możemy także zdecydować czy mają one pracować dynamicznie (reagować na siłę uderzenia) czy też wysyłać komunikaty o stałej wartości Velocity. Podobnie jak w przypadku klawiatury, także dla padów możemy zmieniać ich reakcję na dynamikę uderzenia. Do wyboru mamy cztery krzywe Velocity. Dla padów dostępna jest także funkcja Aftertouch. W przypadku pokręteł i suwaków możemy z kolei „wymusić” sztuczny środek zakresu pracy potencjometrów. Chociaż nie są one wyposażone w wyczuwalny zaskok, przy tym ustawieniu, potencjometr „zwalnia” w okolicach środka.
PRC-800 udostępnia 16 komórek pamięci, służących do przechowywania „map” (Control Maps) ustawień poszczególnych kontrolerów. Fabrycznie instrument jest wyposażony w gotowe „presety” powiązane są z konkretnymi aplikacjami, ale nic nie stoi na przeszkodzie temu, abyśmy zapisali w ich miejsce własne ustawienia, czy podmienili je na „mapy” pobrane z Internetu.
System operacyjny PCR-800 udostępnia także różne dodatkowe funkcje takie jak chociażby MIDI Merge, PRM Mute pozwalającą na blokadę wysyłanych komunikatów czy Snapshot umożliwiającą jednoczesną wysyłkę ustawień wszystkich kontrolerów. Znajdziemy tu również znaną z różnych produktów Roland i Edirol funkcję V-Link. Ponadto instrument jest przystosowany do obsługi funkcji Dynamic Mapping, która pozwalać ma na automatyczną rekonfigurację klawiatury do obsługi aktywnej aplikacji. Jak podaje producent w instrukcji obsługi jest to „rozbudowana funkcja do użycia w przyszłości”.
OPROGRAMOWANIE
Chociaż jak już mówiłem programowanie poszczególnych kontrolerów z poziomu instrumentu nie jest trudne (choć nieco czasochłonne), to czynność tą możemy również wykonywać z poziomu komputera, korzystając z wygodnego interfejsu graficznego. W tym celu należy zainstalować dedykowaną aplikację PCR Editor, którą znajdziemy na płycie dołączanej do instrumentu. Edytor w wersji 2.0 ułatwia programowanie wszystkich kontrolerów (łącznie z funkcją Aftertouch i sterownikami nożnymi), które rozmieszczono na wirtualnym panelu. Podobnie jak w przypadku programowania z poziomu PCR-800, także korzystając z edytora proces ten obejmuje kilka kroków, tyle że dzięki interfejsowi graficznemu i wyskakujących okienkach łatwiej jest „połapać się” w parametrach. Gdy zaprogramujemy już wszystkie kontrolery potrzebne nam w konkretnej aplikacji (np. wirtualnym syntezatorze), możemy zapamiętać je razem jako tzw. mapę. Rozwiązanie to jest już znane z poprzednich instrumentów Edirol, jednak teraz określane jest mianem Control Map. Stworzone z pomocą edytora mapy możemy nie tylko zapisać w komputerze, ale także przesłać je następnie w bardzo prosty sposób do instrumentu (komunikacja możliwa jest również w drugą stronę). Do edytora możemy także wgrywać gotowe mapy przeznaczone dla konkretnych aplikacji, pobrane z firmowej strony internetowej. Aplikacja umożliwia również importowanie ustawień (tzw. „memory set”) przeznaczonych dla starszych klawiatur i zapisanie ich jako Control Maps. Oprócz sterowników i edytora, na znajdującej się w komplecie płycie CD-ROM znajdziemy także pakiet oprogramowania Cakewalk Production Plus Pack. Składają się na niego dwie rozbudowane aplikacje – SONAR LE i Project5 LE, a także wirtualny syntezator Dimension LE zaopatrzony w bibliotekę obejmującą 100 MB próbek. Nie jest to zresztą jedyny dostępny instrument programowy, gdyż razem z programami SONAR LE/Project5 LE instalują się także wtyczki DreamStation, Cyclone, Velocity, DS864, PSYN II oraz nPULSE (a do tego dochodzi jeszcze bogata kolekcja efektów dostępnych w obu aplikacjach). Jak zatem widać, razem z klawiaturą otrzymujemy bardzo interesujący zestaw programów pozwalających na tworzenie muzyki na komputerze.
PODSUMOWANIE
Potencjał oferowany przez PCR-800 jest naprawdę duży. Dotyczy do zarówno samej klawiatury oferującej różne krzywe Velocity, funkcję Aftertouch oraz tryby Single, Split i Dual, jak i pozostałych elementów dostępnych na panelu sterowania. Stabilna klawiatura z możliwością podziału lub nakładania na siebie różnych barw to silny punkt instrumentu. Także aż 50 programowalnych kontrolerów (i to bardzo zróżnicowanych), to na pewno jedna z zalet PCR-800. Po 9 pokręteł i suwaków, 18 padów, a nawet tłumik krzyżowy – jest w czym wybierać. Możliwości w zakresie programowania kontrolerów jakie daje PCR-800 są spore. Nie dość że przypisać możemy do nich dowolne komunikaty to jeszcze możemy zdecydować nie tylko na którym kanale MIDI będą one wysyłane, ale także przez które z widocznych z poziomu komputera wejść trafią one do kontrolowanej aplikacji. Na plus przemawia też łatwość obsługi instrumentu i to nie tylko przy programowaniu. Dzięki wyposażeniu PCR-800 w wejście i wyjście MIDI, instrument może pracować jakże jako interfejs, a to zwiększa możliwości konfiguracji naszego studia poprzez współpracę klawiatury z innymi posiadanymi przez nas instrumentami. Możliwość zasilania nie tylko przez USB, ale także za pośrednictwem zewnętrznego zasilacza pozwala na pracę poza środowiskiem komputerowym. Szkoda tylko, że zasilacz nie znajduje się w komplecie. Z instrumentem dostajemy za to ciekawy zestaw programów, obejmujący zarówno edytor ułatwiający programowanie kontrolerów jak i aplikacje to tworzenia muzyki, sekwencery, instrumenty i efekty. Wśród klawiatur sterujących dostępnych w chwili obecnej na rynku, PCR-800 jawi się jako naprawdę ciekawa propozycja. W połączeniu z dodawanym do niej oprogramowaniem, stanowić może mocny element domowego studia.
Tekst: Grzegorz Bartczak
DANE TECHNICZNE
Klawiatura: dynamiczna, 61 klawiszy, Aftertouch
Funkcje klawiatury: Dual, Split
Komunikacja: USB, MIDI
Transpozycja: -4/+5 oktaw
Pamięć: 16 komórek
Manipulatory: Pitch Bend/Modulation, Value
Programowalne kontrolery: 9 pokręteł, 18 dynamicznych padów, tłumik krzyżowy (crossfader), 7 przycisków, 9 suwaków
Inne funkcje: V-Link, Dynamic Mapping
Wyświetlacz: 4-cyfrowy LED
Złącza: MIDI (IN, OUT), USB, HOLD, EXPRESSION
Oprogramowanie: PCR Editor V2, Cakewalk Production Plus Pack (SONAR LE, Project 5 LE, Dimension LE)
Wymiary: 1,002 × 250 × 91 mm
Ciężar: 4.5 kg
Zasilanie: USB, zasilacz (opcja)
Cena: 1650 PLN
Do testu dostarczył:
Roland Polska
ul. Gibraltarska 4
03-664 Warszawa
tel. (022) 6794419
Internet: www.rolandpolska.pl, www.roland.com
Test ukazał się w numerze 2/2008 miesięcznika Muzyk.
