E-MU SHORTboard 49 – test klawiatury sterującej

W ostatnich latach, marka E-MU kojarzona jest głównie z kartami dźwiękowymi, interfejsami audio i MIDI oraz instrumentami programowymi, które oznaczone są dodatkowo logo Creative Professional. To wszystko konsekwencja i efekt przejęcia firmy E-MU Systems przez koncern Creative, a także późniejszych kroków podejmowanych przez nowych właścicieli, jak również zmian jakie zaszły na rynku. Część młodszych Czytelników może nie pamiętać, ale tym starszym firma E-MU kojarzy się z pewnością bardziej z samplerami i modułami dźwiękowymi, które stanowiły trzon oferty tego producenta przez dwie dekady. Na przestrzeni ostatnich sześciu lat profil produkcji zmienił się diametralnie i doczekaliśmy się w końcu „grającego” sprzętowego instrumentu z logo E-MU. W ubiegłym roku premierę miały dwa modele określone przez producenta mianem Performance Keyboard – SHORTboard 49 i LONGboard 61, które niedawno trafiły do sprzedaży. Do testu otrzymaliśmy pierwszy z nich…

Wróćmy jeszcze na moment do historii E-MU Systems. Wszystko zaczęło się w roku 1971 od modularnego syntezatora analogowego. Dziesięć lat później pojawił się sampler Emulator I z 4-oktawową klawiaturą, stacją dyskietek 5.25” oraz sekwencerem. W następnych latach firma wypuszczała na rynek kolejne odsłony flagowego samplera, a także automaty perkusyjne z serii SP. W roku 1988 pojawił się pierwszy sampler w obudowie rack (Emax), a rok później zadebiutował moduł dźwiękowy w obudowie rack 1U – Proteus 1. W ciągu następnej dekady niemal co roku do oferty firmy dołączały kolejne modele i generacje samplerów i modułów. Prawdziwy „wysyp” tych ostatnich nastąpił po pojawieniu się modelu Proteus 2000. W ofercie firmy znalazło się wtedy kilka opartych na nim modułów różniących się przede wszystkim oferowanymi barwami (oraz kolorem obudowy). Jednym z ostatnich przedstawicieli tej rodziny instrumentów był moduł Vintage Pro, który swą premierę miał w roku 2002. Dlaczego o nim wspominam? Otóż okazuje się, że jest pewna więź między nim, a testowanym SHORTboard 49. Jaka? – o tym nieco później…

OPIS

SHORTboard 49 i LONGboard 61 to instrumenty różniące się od siebie tylko klawiaturą (4-oktawowa w pierwszym, 5-oktawowa w drugim) oraz co za tym idzie – wymiarami. Zatem choć testujemy tu tylko mniejszy z modeli wiadomo czego można spodziewać się po „większym bracie”. SHORTboard 49 jest zamknięty w obudowie z tworzywa sztucznego, która ze względu na wykończenie kojarzy się bardziej z klawiaturą sterującą, ale rozmieszczenie elementów kontroli na panelu wskazywać mogłoby inny charakter instrumentu. Nowy produkt oznaczony logo E-MU (co ciekawe nie umieszczono na nim nigdzie logo Creative Professional, które znajdziemy np. na interfejsach audio) nie jest bowiem łatwy do „zaszufladkowania”. Z jednej strony można go określić jako klawiaturę sterującą z wbudowanym modułem dźwiękowym, a z drugiej jako syntezator mogący pracować jako sterownik MIDI. O tym jak wywiązuje się z obu tych funkcji powiem za chwilę, na razie skupmy się na jego wyglądzie zewnętrznym.

Jak już wspomniałem, SHORTboard 49 jest wyposażony w czterooktawową, dynamiczną klawiaturę. Jest ona częściowo doważona i realizuje funkcję Aftertouch. Do dyspozycji mamy siedem różnych krzywych reakcji na dynamikę gry oraz jedno ustawienie stałej wartości VELOCITY – niezmiennej bez względu z jaką siła uderzymy w klawisz. Klawiaturę możemy transponować przy pomocy dwóch dedykowanych przycisków, a zakres regulacji to ±2 oktawy. SHORTboard 49 wyposażono ponadto w funkcje SPLIT i LAYER, dzięki czemu możemy podzielić klawiaturę na dwie strefy przypisując do każdej z nich inną barwę, lub nałożyć na siebie dwie barwy na całej długości klawiatury. Punkt podziału jest określany przez użytkownika. Standardowo partie klawiatury przypisane są do kanałów 1 i 2, ale możemy sami wybrać na jakim kanale MIDI wysyłane będą komunikaty przez każdą ze stref. Mamy także możliwość niezależnej transpozycji partii LOWER i UPPER. Funkcje SPLIT i LAYER działają zarówno w przypadku wbudowanego modułu czy instrumentu podłączonego przez MIDI, jak również z instrumentami wirtualnymi (o ile dają one taką możliwość). Od strony mechanicznej klawiatura zachowuje się więcej niż poprawnie. Klawisze są stabilne, a ich akcja jak na ten typ klawiatury zadowalająca. Nie ma też problemu ze świadomym panowaniem nad dynamiką gry.

Wszystkie dostępne manipulatory zajmują lewą stronę panelu sterowania. Znajdziemy tam pokrętło regulacji głośności, suwak mogący pełnić różne funkcje, trzycyfrowy wyświetlacz LED, dwa przyciski funkcyjne oraz sześć potencjometrów związanych z wewnętrznym modułem. Pokrętła te są dokładnie opisane i służą do regulacji określonych parametrów powiązanych z blokiem filtra (CUTOFF, RESONANCE), generatora obwiedni (ATTACK, DECAY/RELEASE) oraz efektami (CHORUS, REVERB). Dzięki bezpośredniemu dostępowi do wybranych elementów toru syntezy możemy chociaż w pewnym stopniu kreować barwy w czasie rzeczywistym, jak na syntezator przystało. Do dyspozycji mamy ponadto wspomniane już przyciski transpozycji oktawowej oraz kółka PITCH BEND i MODULATION. Te ostatnie są zupełnie inne niż w klawiaturach z serii Xboard – mniejsze i węższe. Mimo to, dzięki rowkom na obwodzie i wgłębieniu na palec dość dobrze trzymają się pod palcami.

Ciekawie – zwłaszcza biorąc pod uwagę niewielki wyświetlacz – rozwiązano kwestię wyboru barw. Służy do tego matryca 4 × 8, pozwalająca zarówno wybrać bank, jak również konkretne barwy. Służy do tego dwanaście podświetlanych przycisków. Co prawda napisy na panelu dotyczą tylko połowy banku KEYS (nazwy wszystkich barw z obu banków znajdziemy oczywiście w instrukcji obsługi), ale jeśli wiemy który program nas interesuje to w połączeniu z informacją na wyświetlaczu powinno nam to wystarczyć.

Większość gniazd wejściowych i wyjściowych umieszczono na tylnej ściance. Znajdziemy tam m.in. port USB, wyjścia audio (L, R) powiązane z wewnętrznym modułem dźwiękowym, złącza MIDI (IN, OUT) oraz dwa wejścia dla kontrolerów nożnych – VOLUME i SUSTAIN. Z przodu, pod kółkami PITCH BEND i MODULATION umieszczono ponadto dwa wyjścia słuchawkowe.

W momencie gdy SHORTboard 49 jest podłączony do komputera kablem USB, jest też nim zasilany. Jeśli jednak chcemy skorzystać z syntezatora jako samodzielnego instrumentu, mamy do wyboru dwa inne źródła zasilania – zewnętrzny zasilacz 5V (co ważne znajdujący się w komplecie) lub sześć baterii D (R20). Obok gniazda dla zasilacza ulokowany jest trójpozycyjny włącznik.

BARWY

Jak już wspomniałem wcześniej SHORTboard 49 można traktować jako klawiaturę sterującą z wbudowanym modułem lub jako samodzielny syntezator. Został on mianowicie wyposażony w moduł dźwiękowy o 128-głosowej polifonii i 16-częściowym Multitimbral, oparty na chipie 8030. Do dyspozycji mamy 192 barwy zajmujące 64 MB, podzielone na dwa banki – KEYS i GM. Moduł udostępnia także 32-bitowe efekty REVERB i CHORUS. O ile bank GM to po prostu standardowy zestaw 128 barw zgodnych ze standardem General MIDI, to 64 programy stanowiące zawartość banku KEYS zasługują na bliższe poznanie. Wróćmy jednak do wspomnianego wcześniej modułu Vintage Pro, a nawet cofnijmy się jeszcze bardziej. Na przestrzeni ponad 30 lat działalności, w ofercie E-MU pojawiło się kilka instrumentów oferujących barwy oparte na próbkach klasycznych syntezatorów i innych instrumentów z lat 70. i 80. XX wieku. Mowa tu o m/.in. modułach Vintage Keys, Classic Keys, czy Vintage Pro. Co one mają wspólnego z SHORTboard?

Otóż w banku KEYS znajdują się właśnie barwy klasycznych syntezatorów Moog, Sequential Circuits, Oberheim i Roland, a także instrumentów firm Rhodes, Wurlitzer, Yamaha, Hohner, ARP czy Hammond. Co więcej programy w SHORTboard 49 bazują na barwach Vintage Pro oraz próbkach zawartych w bibliotekach Vintage X Pro przeznaczonych dla samplera Emulator X. Z kolei barwa fortepianu została zapożyczona z biblioteki Platinum 88. Wśród 64 programów znalazły się barwy fortepianowe, organowe, pian elektrycznych, różnego typu barwy syntezatorowe (m.in. Lead, Bass) czy „smyczki”, a także kombinacje dwóch lub trzech barw. Produkowane jeszcze kilka lat temu moduły i rozszerzenia E-MU cieszyły się popularnością, w dużym stopniu właśnie dzięki jakości barw. A jak prezentuje się w tej kwestii SHORTboard 49? Programy fabryczne tworzące bank KEYS to bardzo ciekawa i przemyślana kolekcja barw, które zostały dobrze przygotowane. Przykładowo, barwy pian elektrycznych (Rhodes, Dyno Rhodes, Wurlitzer EP) charakteryzują się wielopłaszczyznowością, dzięki czemu przy różnym dawkowaniu dynamiki mają inny charakter – mogą być łagodne ale i „pokazać pazur”. Także w przypadku innych barw osiągnąć można różne efekty w zależności od ekspresji gry. Ciekawe są także „hammondy” i klawinety jak również kolekcja barw syntezatorowych o różnym charakterze, dzięki którym możemy „przenieść się” np. w lata 70. czy 80. Interesująco prezentują się także niektóre programy złożone (np. TB 303/Rhodes, Solina & OBX). Nie wszystkie barwy trzymają co prawda ten sam wysoki poziom – słabsze są np. „dęciaki”, ale ogólny obraz jest pozytywny. Chociaż barwy zawarte w banku KEYS nie są odkrywcze (a sam instrument nie nosi przez to większych cech indywidualnych), jest to z pewnością bardzo solidny pakiet, po który sięgnąć może każdy szukający barw klasycznych instrumentów elektrycznych i elektronicznych. Problemem może być tu tylko… ilość. Patrząc na obszerne biblioteki oferowane przez E-MU dla samplera Emulator X aż szkoda że w SHORTboard 49 nie znajdziemy większej liczby barw opartych na nich w większym czy mniejszym stopniu. Z drugiej strony trudno stwierdzić do jakiego miana aspirują modele SHORTboard/LONGboard – czy to jednak ma być bardziej klawiatura sterująca, czy może syntezator…

Bank GM ze 128 barwami, a także 8 zestawów perkusyjnych w standardzie General MIDI traktować należy przede wszystkim jako uzupełnienie, chociaż mogą znaleźć się sytuacje, w których ten zestaw programów będzie przydatny.

KOMUNIKACJA USB I MIDI

Po podłączeniu instrumentu do komputera kablem USB, jest on automatycznie rozpoznawany i instalowany. Nie są potrzebne żadne dodatkowe sterowniki. SHORTboard 49 jest widoczny w systemie (Windows XP/Vista, MacOS X) jako dwa wejścia i dwa wyjścia MIDI. Dzięki temu może on także pełnić rolę niezależnego interfejsu MIDI pozwalającego na komunikację między komputerem, a zewnętrznymi instrumentami i urządzeniami podłączonymi poprzez złącza MIDI. O ile porty określone jako „Urządzenie audio USB” są powiązane z samym SHORTboard 49, to wejście i wyjście pod nazwą „Urządzenie audio USB [2]” umożliwia przesyłanie komunikatów poprzez złącza MIDI na płycie tylnej. Do wejścia MIDI widocznego jako „Urządzenie audio USB [2]” możemy podłączyć np. drugą klawiaturę sterującą. Dzięki temu można np. przypisać każdą klawiaturę do innego instrumentu wirtualnego lub wykorzystywać obie klawiatury w jednej aplikacji. Z kolei z wyjścia MIDI o nazwie „Urządzenie audio USB [2]” możemy skorzystać np. odtwarzając utwór MIDI z poziomu wykorzystywanego przez nas sekwencera jeśli chcemy aby zewnętrzny moduł służył za źródło dźwięku. Co ciekawe, jeśli wybierzemy w tym miejscu wyjście widoczne jako „Urządzenie audio USB” sekwencja MIDI (lub wybrana ścieżka) będzie „przepuszczona” przez bank General MIDI wbudowanego modułu SHORTboard 49.

W przypadku połączenia z komputerem, możliwości testowanego instrumentu jako klawiatury sterującej ograniczają się do komunikacji tylko i wyłącznie z wtyczkami lub aplikacjami stand alone. Przy zasilaniu przez USB fizyczne złącza MIDI są bowiem widoczne wyłącznie z poziomu oprogramowania, przez co nie mamy (przynajmniej teoretycznie) możliwości jednoczesnego sterowania w tym trybie zewnętrznym instrumentem MIDI. Można to co prawda w pewien sposób obejść posiłkując się aplikacją, z której poziomu można określić wejście i wyjście MIDI a następie „przepuścić” przez nią sygnał, ale nie ma co kombinować…
Tak jak przy połączeniu z komputerem, możemy bez problemu używać testowanego instrumentu do sterowania wtyczkami. W przypadku pracy poza środowiskiem komputerowym, SHORTboard 49 pozwala na kontrolowanie zewnętrznego instrumentu podłączonego do wyjścia MIDI. Co więcej, możemy grać nie tylko korzystając z klawiatury SHORTboard 49, ale także innej, podłączonej do wejścia MIDI. Przy zasilaniu za pośrednictwem zasilacza lub baterii nie ma różnicy na której klawiaturze gramy – komunikaty zostaną przesłane do wyjścia MIDI w obu przypadkach. Nieco inaczej jest w przypadku korzystania z wbudowanego modułu. Tutaj występują pewne ograniczenia dotyczące jednak tylko instrumentu zewnętrznego. O ile bowiem z poziomu SHORTboard 49 mamy oczywiście dostęp do wszystkich banków, to używając klawiatury podłączonej do wejścia MIDI komunikujemy się jedynie z bankiem GM (nawet jeśli w SHORTboard 49 aktywny jest bank KEYS).

Wewnętrzny moduł dźwiękowy jest aktywny cały czas niezależnie od źródła zasilania, zatem nie ma najmniejszego problemu, aby w pracy nad jakimś projektem czy podczas występu na scenie wykorzystać razem barwy pokładowe SHORTboard 49 oraz instrumenty wirtualne (USB) lub sprzętowe (baterie, zasilacz).

MOŻLIWOŚCI KONTROLI

Jako, że SHORTboard 49 łączy w sobie klawiaturę sterującą oraz samodzielny, „grający” instrument, poszczególne elementy kontroli w jakie go wyposażono zaprojektowano tak, aby działały niezależnie od tego jak wykorzystujemy testowany instrument. Okazuje się jednak, że do zasad funkcjonowania niektórych z nich użytkownik będzie musiał się przyzwyczaić. Pokrętło VOLUME powiązane jest wyłącznie z sekcją audio, a dokładniej wyjściami liniowymi i słuchawkowymi (z nadajnikiem bezprzewodowym już nie). Dlatego też, chcąc regulować głośność w instrumencie podłączonym do wyjścia MIDI lub wtyczce w komputerze, musimy skorzystać z programowalnego suwaka, do którego standardowo przypisany jest właśnie komunikat CC o numerze 7 (czyli VOLUME). Nie jest to co prawda większy problem i można się do tego przyzwyczaić, ale musimy pamiętać w jakim trybie jest suwak. Dlaczego? Otóż jeśli chcielibyśmy przełączać barwy z kontrolowanym instrumencie (lub w SHORTboard 49 w przypadku korzystania z PIPEline) za pomocą przycisków OCTAVE to nie możemy w tym samym czasie regulować głośności, gdyż także suwak wysyła wtedy komunikaty PROGRAM CHANGE. W trybie SYSTEM możemy przypisać do suwaka dowolny ze standardowych komunikatów CONTROL CHANGE z zakresu 0 – 127. Sam potencjometr pracuje stabilnie, a dzięki jego długości nie ma problemu z precyzyjnym ustawieniem wartości. Sześć opisanych już wcześniej potencjometrów obrotowych umieszczonych na panelu SHORTboard 49 przeznaczonych jest z kolei przede wszystkim do edycji barw zapisanych w pamięci instrumentu. Do każdego z nich przypisano konkretny parametr, a w przypadku banku KEYS mamy dodatkowo możliwość zapisania własnych ustawień pokręteł w pamięci. Nieco gorzej jest jeśli chcielibyśmy wykorzystać potencjometry do kontrolowania parametrów instrumentów wirtualnych. Co prawda każdy z nich wysyła komunikaty Control Change (czego nie czyni gałka VOLUME), ale nie mamy możliwości ich zmiany (a trafić na plug-in, w który będzie odpowiednio reagował na właśnie te standardowe komunikaty nie jest tak prosto). Jeśli sterowana wtyczka jest wyposażona w funkcję MIDI LEARN to możemy co prawda przypisać dowolne pokrętło do konkretnego parametru, ale szkoda, że nie możemy programować potencjometrów z poziomu panelu. W końcu skoro jest to możliwe w klawiaturach z serii Xboard, to dlaczego producent nie zaimplementował tej funkcji w nowych instrumentach? Trudno powiedzieć…

PIPEline

SHORTboard 49 (podobnie jak jego „większy brat” LONGboard 61) jest wyposażony w nadajnik bezprzewodowy, pozwalający wysyłać sygnały z wewnętrznego modułu dźwiękowego do monitorów odsłuchowych, miksera czy dowolnego systemu nagłośnieniowego. Oczywiście nie bezpośrednio, gdyż aby móc korzystać z możliwości bezprzewodowej transmisji sygnałów audio musimy zaopatrzyć się w urządzenie o nazwie PIPEline. Jest to odbiornik/nadajnik mogący współpracować albo z drugim egzemplarzem (wtedy jeden ustawiamy na wysyłanie sygnałów, a drugi na odbieranie) albo właśnie z nowymi syntezatorami. Aby nawiązać komunikację między urządzeniami należy ustawić kilka parametrów. Z tego też powodu na płycie tylnej SHORTboard 49 umieszczono przełącznik, pozwalający włączyć go oraz wybrać jeden z trzech dostępnych kanałów transmisyjnych, a także przycisk potwierdzający „złapanie” połączenia.

W tym miejscu należy się nieco więcej słów o PIPEline. To niewielkie urządzenie zasilane wewnętrzną baterią („akumulator” litowo-jonowy) lub za pośrednictwem zewnętrznego zasilacza 5 V pracuje z częstotliwością nośną 2.4 GHz i charakteryzuje się pasmem przenoszenia 20 Hz – 20 kHz (±0.15 dB). PIPEline wyposażono w uniwersalne złącza – dwa typu cinch i jedno jack 1/8” – które w zależności o trybu pracy urządzenia mogą służyć za wejścia lub wyjścia. Co więcej, złącza cinch mogą przesyłać zarówno sygnał analogowy jak i cyfrowy (S/PDIF 48 kHz). W komplecie otrzymujemy oprócz zasilacza dwa kable „Y” zakończone z jednej strony dwoma wtyczkami cinch (mono), a z drugiej odpowiednio monofonicznym wtykiem jack 1/4” lub stereofonicznym jack 1/8”. Przełącznikami DIP umieszczonymi na panelu tylnym możemy ustalić tryb pracy urządzenia (odbiornik / nadajnik), tryb transmisji (PAIRED – komunikują się dwa urządzenia; BROADCAST – możliwość wysyłania sygnałów do kilku odbiorników), kanał oraz typ obsługiwanego sygnału (analogowy / analogowy z limiterem / cyfrowy). Odbiornik może być oddalony od nadajnika maksymalnie 15 m.

Przygotowanie urządzeń do współdziałania nie sprawia żadnych kłopotów i zajmuje ledwie chwilę, a sama współpraca SHORTboard 49 z odbiornikiem PIPEline przebiega bezproblemowo.

PODSUMOWANIE

SHORTboard 49 jest instrumentem trudnym do jednoznacznego określenia czy sklasyfikowania. Z jednej strony jest to klawiatura sterująca pozwalająca kontrolować (w zależności od źródła zasilania) instrumenty sprzętowe lub wirtualne, choć co prawda bez możliwości zaprogramowania pokręteł do sterowania konkretnymi parametrami. Z drugiej strony to samodzielny instrument wyposażony w ciekawy zestaw klasycznych barw, umożliwiający ich ograniczoną kreację w czasie rzeczywistym. Co więcej, oba te „wcielenia” można łączyć, co tylko zwiększa potencjał instrumentu. Oprócz samej klawiatury i barw z banku KEYS, do plusów SHORTboard 49 zaliczyć można również możliwość podłączenia dodatkowych instrumentów MIDI, podziału klawiatury na dwie partie, a także wybór różnych źródeł zasilania. Co prawda instrument ma też pewne ograniczenia (np. brak możliwości programowania pokręteł, „odcięcie” złącz MIDI przy zasilaniu przez USB), ale jeśli się z nimi pogodzimy to nie będą stanowiły większej przeszkody w pracy. Na uwagę zasługuje za to wbudowany nadajnik bezprzewodowy. Jego współpraca z odbiornikiem PIPEline jest wręcz wzorcowa, a przy okazji nie musimy obawiać się plątaniny kabli. Dzięki oferowanym funkcjom SHORTboard 49 jest ciekawą propozycją wśród klawiatur sterujących, aczkolwiek dość specyficzną.

Tekst: Grzegorz Bartczak

DANE TECHNICZNE
Klawiatura: dynamiczna, częściowo doważona, Aftertouch, 49 klawiszy (61 w LONGboard)
Polifonia: 128-głosowa
Barwy: 64 + 128 GM + 8 zestawów perkusyjnych GM
Manipulatory: PITCH BEND, MODULATION, suwak DATA, sześć potencjometrów obrotowych
Złącza: OUTPUT (L, R), słuchawkowe × 2, MIDI (IN, OUT), VOLUME, SUSTAIN, USB
Zasilanie: 6 baterii D (R20), zewnętrzny zasilacz 5V, USB

Ceny:
• SHORTboard 49: 1290 PLN
• LONGboard 61: 1699 PLN
• PIPEline: 445 PLN

Do testu dostarczył:
Sound Import
ul. Wesoła 23
41-500 Chorzów
tel. (32) 2411746
Internet: www.soundimport.pl, www.emu.com

Test ukazał się w numerze 4/2010 miesięcznika Muzyk.