Muzyczny skansen: Roland TB-303

Na początku lat 80. XX wieku firma Roland zaprezentowała dwa instrumenty, które według jej kampanii reklamowej miały stanowić substytut brakującej części zespołu rockowego. Dzisiaj wydaje się to dość zabawne, ale tak było. Wyprodukowanie pierwszych egzemplarzy TR-606 datuje się na rok 1981, natomiast TB-303 na rok 1982. Produkcja obu urządzeń trwała do roku 1984. Możliwości brzmieniowe TB-303 zostały docenione dopiero w połowie ubiegłego dziesięciolecia, za sprawą poszukiwań chicagowskich twórców muzyki house. Eksperymentowanie z minimalistycznym rytmem i „wrzeszczącymi” ścieżkami basowymi TB-303 doprowadziły do stworzenia tzw. acid house.

UFO Z PLASTIKU

TB-303 utrzymany jest w tej samej stylistyce, co automat perkusyjny TR-606. Różnice w wyglądzie dotyczą jedynie kolorów oraz rozłożenia przycisków w dolnej części panelu przedniego. Sześć potencjometrów w górnej części odpowiada za kontrolę parametrów toru syntezy (TUNNING, CUT OFF FREQ, RESONANCE, ENV MOD, DECAY, ACCENT). Znajdujące się poniżej przełączniki obrotowe i potencjometry pełnią te same funkcje, co w TR-606. Jedyny wyjątek stanowi działanie przełącznika TRACK/PATT. GROUP, który zależnie od wybranego trybu pracy odpowiada za selekcję grup wzorów (I, II, III, IV) lub wybór ścieżki zapisu własnej aranżacji (1 – 7). Pojawiły się nowe przyciski funkcyjne: PITCH MODE, TIME MODE oraz BACK. Grupa przycisków selekcyjnych przeobraziła się w małą, jednooktawową klawiaturę muzyczną (nadal pełni funkcje selekcyjne). Obok niej, po prawej stronie znajdują się cztery przyciski, których działanie zależne jest od aktualnej fazy procesu zapisu wzoru. Odpowiadają one między innymi za wprowadzanie informacji o transpozycji nut (TRANSPOSE UP/DOWN), ich długości, uaktywnieniu efektu ACCENT oraz SLIDE (portamento). Tylna część obudowy wygląda w zasadzie tak samo, jak w TR-606, zmieniły się tylko funkcje niektórych gniazd. Patrząc od lewej strony odnajdujemy gniazdo zasilania, wyjścia dźwięku (OUTPUT, HEADPHONE), wyjścia analogowych sygnałów sterujących (GATE – wyzwalanie, CV – napięciowa kontrola wysokości), złącze synchronizacyjne (SYNC IN) oraz wejście MIX IN służące do miksowania sygnału dźwiękowego pochodzącego z innego źródła, z dźwiękiem generowanym przez TB-303. W niektórych przypadkach to rozwiązanie eliminuje konieczność stosowania miksera. Między gniazdami SYNC IN oraz MIX IN znajduje się przełącznik, służący do wybierania typu przebiegu, który ma być generowany w oscylatorze (piła lub prostokąt). TB-303 został wyposażony w możliwość zasilania czterema bateriami typu R14 oraz z zewnętrznego źródła prądu stałego o napięciu 9 V.

SEKWENCER

Podobnie jak w przypadku TR-606, tak i tutaj mamy do czynienia z dwoma trybami pracy sekwencera. Istota działania tych trybów jest prawie identyczna, za wyjątkiem organizacji pamięci i sposobu układania wzorów. Przyjęta filozofia zapisu wymusiła pojawienie się w trybie PATTERN WRITE trybów edycyjnych NORMAL MODE, PITCH MODE oraz TIME MODE. Pamięć w trybie PATTERN została zorganizowana w czterech grupach (Pattern Group I, II, III, IV) po dwie sekcje w każdej z nich (A, B). Jedna sekcja pozwala na zapamiętanie ośmiu różnych wzorów. Jak widać, możliwe jest zapamiętanie maksymalnie 64 wzorów. By wybrać wzór do zapisu, modyfikacji lub odtwarzania, należy wykonać następujące czynności:
• określić przełącznikiem PATT. GROUP odpowiednią grupę
• zaznaczyć przyciskami PATT SECTION jedną z sekcji (A lub B)
• wybrać za pomocą przycisków klawiatury muzycznej (1 – 8) interesujący nas wzór.

Zapis wzoru odbywa się po przejściu w tryb WRITE, określeniu jego numeru (operacje jak wyżej) oraz skasowaniu zawartości wybranego modułu pamięci (PATTERN CLEAR). Jako pierwsze wprowadzamy wysokości nut. Aby tego dokonać przechodzimy do trybu PITCH MODE (przycisk o tej samej nazwie) i określamy je za pomocą klawiatury. Każda zapisana wysokość to jedna nuta. Jeżeli wprowadziliśmy pięć wysokości, to oznacza to, że w pamięci jest pięć nut. Zakończenie wprowadzania potwierdzamy za pomocą przycisku FUNCTION, po tej operacji uaktywni się wskaźnik NORMAL MODE i zapis powędruje do pamięci. Następny etap to przypisanie kroków i długości wprowadzonym nutom. Długość wzoru uzależniona jest od liczby kroków przypadających na wyzwalanie nut, przedłużenia oraz pauzy. Maksymalna długość wzoru ograniczona jest rozdzielczością i wynosi szesnaście kroków. Przypisań dokonuje się w trybie TIME MODE, który uaktywnia się przyciskiem o tej samej nazwie. Każdy krok, długość nuty lub pauza interpretowane są jako szesnastki. Jeżeli nasz wzór będzie składał się wyłącznie z nut o takiej długości, to wystarczy skorzystać z przycisku oznaczonego w polu TIME MODE jako czarna kropka z nutką. W ten sposób wszystkim nutom przypiszemy długość szesnastki i każda będzie zapisana co krok. Kiedy wpisaliśmy w PITCH MODE jedną nutę i chcemy jej przypisać większą długość, np. ósemkę, to korzystamy z tego samego przycisku (przyciskać klawisz raz, gdyż wywołujemy tylko jedną szesnastkę) i dodatkowo z sąsiedniego klawisza oznaczonego w polu TIME MODE, jako biała kropka z nutką. Dzięki tej operacji wyślemy do pamięci sekwencera informację o przedłużeniu nuty o jedną szesnastkę (ósemka równa się dwóm szesnastkom). Wprowadzanie nut o większej długości, to już prosta matematyka… Nie należy zapominać o tym, że przypisanie kroku kolejnej nucie, może się odbyć dopiero po zakończeniu poprzedniej operacji lub po pauzie. Co to oznacza? Jeżeli, np. wpisaliśmy ćwierćnutę, która składa się z jednego wywołania i trzech przedłużeń, to kolejną nutę będzie można przypisać dopiero piątemu krokowi.

Po powrocie do trybu PITCH MODE, można dowolnie wybranym nutom przypisać informacje o transpozycji (oktawa w górę lub w dół), aktywności efektu ACCENT oraz SLIDE (portamento). Myślę, że działania części z nich nie trzeba nikomu objaśniać. Efekt ACCENT spełnia to samo zadanie, co w opisywanym wyżej TR-606. Wszelkie pomyłki podczas zapisu można na bieżąco modyfikować, korzystając z przycisków TAP oraz BACK. Ich funkcja jest podobna do działania przycisków transportu – pierwszy przesuwa o krok do przodu, natomiast drugi cofa. Wizualizacja aktywnych trybów i przeprowadzanych operacji odbywa się przy pomocy wskaźników LED umieszczonych nad wykorzystywanymi przyciskami. W trybie TRACK możemy zapisać 7 różnych ścieżek, które, jak podaje producent, pozwalają na układanie aranżacji o maksymalnej liczbie 64 wzorów. Przy pojemności pamięci umożliwiającej zapisanie maksymalnie 256 wzorów, wydaje się to raczej niemożliwe. Nie trudno zauważyć, że możemy w pełni wykorzystać tylko cztery ścieżki (4 × 64 = 256). Jeżeli chcemy zapisać trzy kolejne, to musimy zmniejszyć liczbę wzorów we wcześniej zapisanych ścieżkach. Proces selekcji wzorów podlega pewnym ograniczeniom, gdyż wybór zawężony jest jedynie do tej grupy, w której znajdują się ścieżki układane (patrz przełącznik TRACK/PATT. GROUP). Jak widać nie mamy tutaj pełnej swobody działania i realizacja większych projektów powinna być dokładnie zaplanowana. Możliwości oferowane przez tryb zapisu ścieżek (TRACK WRITE) są takie same, jak w TR-606. Dodatkowo zostały rozszerzone o możliwość transpozycji przypisywanych wzorów. W identyczny sposób działają funkcje łączenia ścieżek i powtarzania ich części.

DŹWIĘKI, JĘKI…

Właśnie dzięki możliwościom brzmieniowym TB-303 zyskał sobie wielką popularność. Oczywiście, nie chodzi tutaj o możliwości wiernego naśladowania barw naturalnych instrumentów, lecz o to, czego nie daje się opisać słowami. TB-303 jest syntezatorem monofonicznym, generującym dźwięk w oparciu o syntezę analogową. Tor syntezy jest prosty, składa się z: oscylatora generującego przebieg piłokształtny lub prostokątny o regulowanym stroju (TUNE), trójpolowego filtra dolnoprzepustowego o regulowanej częstotliwości odcięcia i regulowanym rezonansie oraz prostego generatora obwiedni i wzmacniacza. Niestety, za pomocą jednego oscylatora i dwóch prostych przebiegów, nie da się osiągnąć niczego, co mogłoby imitować naturalne instrumenty. Barwy gitar basowych brzmią nie najgorzej, choć czasem są „plastikowe”.

Najmocniejszą stroną TB-303 są barwy syntetyczne. Ich osiągnięcie nie stanowi żadnego problemu. Najlepiej brzmią basy, do których ten instrument został stworzony. Jednak wśród twórców nowoczesnej muzyki największym uznaniem cieszą się barwy nazwane ACID SOUND, których „uroda” leży w ustawieniach częstotliwości odcięcia filtra, rezonansu oraz efektu ACCENT. Należałoby wspomnieć o specyfice działania ACCENT, która wpływa równocześnie na głośność, rezonans filtra oraz obwiednię. Aż trudno sobie wyobrazić, co się będzie działo, kiedy zostanie zbudowany wzór z zastosowaniem kombinacji ACCENT, TRANSPOSE oraz SLIDE. W pogoni za coraz bardziej ekstremalnymi barwami do wyjścia dźwiękowego zaczęto przyłączać najprzeróżniejsze efekty. Najczęściej spotykanym jest DISTORTION, który powoduje, że wychodzący dźwięk ma „morderczy” charakter (szczególnie w barwach ACID). Jakby tego było mało, doczekaliśmy się licznych modyfikacji. Możliwe jest dobudowanie dodatkowych wejść kontroli napięciowej CV dla filtra, obwiedni oraz oscylatora. Bardzo ciekawe efekty brzmieniowe uzyskuje się po przerobieniu filtra w ten sposób, że jego pracę można kontrolować za pomocą dźwięku pochodzącego z zewnątrz lub sygnału z wewnętrznego oscylatora (VCO). Może to zabrzmieć trochę śmiesznie, ale z założenia TB-303 miał zastępować gitarzystę basowego. Co z tego wyszło, czas pokazał…

PATRZĄC W PRZYSZŁOŚĆ

Żyjemy w czasach*, w których stare instrumenty niejednokrotnie górują nad nowoczesnymi osiągnięciami technologii. Kariera TB-303 potwierdza powyższe spostrzeżenia. Co muzycy widzą w TB-303? Przecież dodatkowo oferuje tylko unikalne brzmienie! Wygląd? Może prestiż wiążący się z posiadaniem najbardziej poszukiwanego instrumentu? Któż na te pytania potrafi odpowiedzieć… Zainteresowanie muzyką techno oraz wywołany przez to popyt na brzmienie TB-303, spowodowały pojawienie się wielu jego klonów: BassStation, Rave’o’lution 309, MS-484, MAB-33. Również posiadacze komputerów zostali obdarowani kopiami TB-303 w postaci programów operujących wirtualną syntezą (RB-338 Rebirth, Generator). Trudno przepowiadać przyszłość. Zapewne coraz doskonalsze, wirtualne syntezatory analogowe wyprą stare i wysłużone. Być może dojdzie do takiej sytuacji, że któregoś dnia wyciągniemy z szafy zakurzone pudełka i ze łzą w oku wspomnimy stare, dobre czasy…

DANE TECHNICZNE
• Synteza: analogowa – VCO, VCF, obwiednia (ENV MOD, DECAY), ACCENT, TUNE
• Zakres: 3 oktawy + 1 (Tune)
• Liczba głosów: 1
• Sekwencer: tryby PATTERN i TRACK; tempo (40 – 300 BPM), programowanie krokowe
• Pamięć sekwencera:
• Tryb PATTERN: 64 wzory
• Tryb TRACK: 7 utworów z 64 wzorów (1 – 7)
• Wskaźniki: miniaturowe diody typu LED
• Wejścia: MIX IN (mono jack), zasilanie
• Wyjścia audio: OUTPUT (mono jack), słuchawki (stereo jack)
• Gniazda synchronizacyjne: SYNC IN (DIN), CV OUT (mini jack), GATE OUT (mini jack)
• Zasilanie: 9 V DC, 4 baterie typu R14
• Wymiary: 300 × 146 × 55 mm
• Ciężar: 1 kg

* artykuł ten pochodzi z 1998 roku