Muzyczny skansen: Ensoniq ESQ-1

Podczas naszego kolejnego spotkania z syntezatorami sprzed lat, przedstawiamy instrument produkcji amerykańskiej Ensoniq ESQ-1 Digital Wave Synthesiser. Firma powstała w latach osiemdziesiątych i jest dobrze znana polskim muzykom, głównie dzięki znakomitym syntezatorom serii TS, samplerom oraz procesorom efektów. Nazwa firmy jest często kojarzona z synonimem amerykańskiego brzmienia, które ma podkreślić różnicę pomiędzy amerykańskimi a japońskimi instrumentami. Na muzycznej scenie Ensoniq zadebiutował w 1985 roku, a pierwszym instrumentem był 8-bitowy sampler Mirage, który w owym czasie okazał się sporym sukcesem. Rok później pojawił się model ESQ-1, który był pierwszym syntezatorem tej firmy.

OPIS INSTRUMENTU

ESQ-1 swoim wyglądem zewnętrznym przypomina nieco instrumenty serii EPS, VFX czy Mirage. Centralne miejsce na płycie czołowej zajmuje duży, fluorescencyjny wyświetlacz. Wokół wyświetlacza znajduje się dziesięć szarych przycisków, które umożliwiają zmianę barwy oraz pełnią rolę przycisków funkcyjnych. Z prawej strony wyświetlacza umieszczona jest duża grupa przycisków, odpowiedzialna za edycję barw. Obok nich znajduje się kolejna grupa przycisków koloru żółtego, którymi posługujemy się podczas obsługi sekwencera. Nad tymi przyciskami znajdują się kolejne trzy, służące do zmiany parametrów globalnych takich jak strojenie instrumentu, ustawienie zakresu działania funkcji Pitch Bender, trybów pracy w systemie MIDI itd. Z lewej strony wyświetlacza najważniejszymi przyciskami są te, którymi wybieramy poszczególne typy pamięci. Pamięć wewnętrzna instrumentu mieści 40 barw i podzielona jest na cztery banki, a każdy z nich zawiera dziesięć barw. Kolejne dwa przyciski CART A i CART B uaktywniają pamięć zewnętrzną, do której można zastosować dwa typy karty mogące pomieścić 80 oraz 120 barw. Przyciskami koloru żółtego wybieramy odpowiednie banki pamięci sekwencera: SEQ 1, SEQ 2, SEQ 3 oraz SONGS. Możemy zapisać w nich 30 sekwencji oraz 10 utworów. ESQ-1 posiada pięciooktawową, dynamiczną klawiaturę oraz dwa typowe kółka modulacji oraz Pitch Bender. Niestety klawiatura nie posiada funkcji Aftertouch, chociaż można sterować tą funkcją z innej klawiatury czułej na efekt Aftertouch lub ze sekwencera. Na płycie tylnej znajdują się gniazda wyjściowe L/R oraz łączące instrument z pedałem Sustain i ekspresji (specjalny typ CW-10 Control Voltage Pedal). Dodatkowo można powiększyć pamięć sekwencera stosując rozszerzenie SQX-10. Instrument nie posiada gniazda słuchawkowego. Barwy można zabezpieczyć także na magnetofonie, wykorzystując wbudowany do tego celu interfejs.

BUDOWA BARW I OBSŁUGA ESQ-1

Ensoniq ESQ-1 jest instrumentem o ośmiogłosowej polifonii. Źródłem dźwięku są cyfrowe generatory, każda zaś barwa może składać się z jednego, dwóch lub trzech takich generatorów. Nie ma to wpływu na polifonię instrumentu, użytkownik może więc bez żadnych ograniczeń wykorzystać pełnię brzmienia instrumentu. Każdemu z generatorów możemy przypisać jedną z 32 próbek zapisanych na stałe w pamięci instrumentu. Próbki są podzielone na następujące grupy:
1. Classic Synth Waveforms – to zbiór podstawowych przebiegów o kształcie sinusoidy, piły, trzy rodzaje szumów itd.
2. Sampled Waveforms – uzyskane droga tradycyjnej techniki próbkowania.
3. Additive Synthesis Waveforms – to zestaw trzech próbek (nazwanych Synth 1, 2 i 3). Każda z nich uzyskana jest na drodze syntezy addytywnej i zawiera pewne ustalone składowe harmoniczne.
4. Formants – to pięć próbek uzyskanych techniką próbkowania, które zostały wcześniej poddane odpowiedniej korekcji, uzyskując maksymalny poziom częstotliwości w zakresie 750; 1; 1,4; 1,75; 2,252 Hz odpowiednio dla każdej próbki.
5. Band Limited Waveforms – to próbki, których składowe harmoniczne zostały w odpowiedni sposób ograniczone do pewnego ustalonego zakresu.

ESQ-1 jest instrumentem posiadającym stosunkowo duże możliwości modyfikacji barwy. Sygnał z każdego generatora jest niezależnie kierowany do cyfrowego wzmacniacza, gdzie zostaje poddany modulacji oraz zostaje określony jego poziom w stosunku do sygnałów pochodzących z pozostałych generatorów. Wspólny sygnał z trzech wzmacniaczy jest następnie kierowany do sekcji filtru, a dalej do końcowego wzmacniacza. Dźwięk jest w pełni stereofoniczny, a dodatkowo można modulować barwą w panoramie. Podczas programowania nowej barwy można wykorzystać 15 źródeł modulacji sygnału, które w znaczny sposób mogą wpłynąć na ostateczny kształt barwy, mogą też wzajemnie się uzupełniać.

ESQ-1 posiada trzy generatory niskich częstotliwości. Każdy z nich generuje sygnały o kształcie prostokątnym, trójkątnym, piły oraz szum (noise). W tym ostatnim przypadku szum pracuje w funkcji Random. Znaczy to, że sygnał jest modulowany w sposób przypadkowy. Instrument ten posiada aż cztery obwiednie, a wartości poszczególnych faz obwiedni mogą przybierać wartości dodatnie i ujemne.

Instrument posiada 8-ścieżkowy sekwencer. Mała pojemność (2400 nut) oraz brak stacji dysków są podstawowymi jego minusami. Jedyną możliwością zabezpieczenia utworów jest wykorzystanie instrumentu Mirage, z którym ESQ-1 może współpracować, co stanowi też pewnego rodzaju ograniczenie. Wykorzystując MIDI można zapisać dane z sekwencera na stację dysków samplera Mirage.

Możliwości edycyjne sekwencera także nie są oszałamiające: posiada on podstawowe funkcje takie jak kwantyzacja, transpozycja danej ścieżki, kasowanie jej zawartości, łączenie ścieżek. Dane można rejestrować w czasie rzeczywistym lub metodą krok po kroku, można też wykorzystać funkcję nagrywania w pętli. Pamięć sekwencera podzielona jest na dwie części: w pierwszej możemy zapisać maksymalnie 30 sekwencji. Część druga zawiera 10 utworów, które tworzymy ze skomponowanych wcześniej sekwencji. Wspomniane wcześniej rozszerzenie powiększa pamięć sekwencera do 10,000 nut. ESQ-1 może pracować także jako 8-barwowy multitimbral i bez przeszkód może współpracować z zewnętrznym sekwencerem. Jednak mała polifonia ogranicza możliwość wykorzystania w pełni wszystkich barw w tym trybie.

OCENA KOŃCOWA

ESQ-1 jest instrumentem posiadającym naprawdę duże możliwości brzmieniowe. Można na różne sposoby modulować barwy, wykorzystując cztery niezależne bloki obwiedni, trzy generatory LFO, różną czułość i zakres klawiatury, a także wykorzystując kontrolery MIDI. Można uzyskać niemal wierną imitację barw z syntezatorów analogowych. Pełne i ciepłe brzmienie tych barw to najmocniejsza strona tego instrumentu. Niestety gorzej prezentują się barwy instrumentów akustycznych – brzmią sztucznie i nierealistycznie, zwłaszcza Voice 1 i 2 słabo przypominają ludzki głos. Poprzez połączenie próbek różnego typu można osiągnąć ciekawe barwy syntetyczne, przypominające swoim brzmieniem barwy z syntezatora Yamaha DX7. Instrument wart jest polecenia muzykom, którzy poszukują instrumentu o dużych możliwościach tworzenia oryginalnych syntetycznych barw i chcą wzbogacić domowe studio MIDI o analogowo brzmiący syntezator. Może on doskonale uzupełniać syntezatory oparte na najnowszych technologiach. Można wręcz powiedzieć, że jest to instrument który posiada „duszę”.

Tekst: Marek Manowski

Artykuł ukazał się pierwotnie w numerze 1/1997 miesięcznika Muzyk.