50 lat syntezatora ARP Odyssey

W trwającej już ponad sześćdziesiąt lat historii syntezatorów analogowych (a nawet dłużej jeśli pod ten termin podepniemy także powstałe jeszcze wcześniej instrumenty bazujące na nieco innych rozwiązaniach technologicznych) na rynek trafiło wiele najróżniejszych model, z których jednak zaledwie część na stałe zapisała się w pamięci użytkowników i miłośników tego typu instrumentu. W tym gronie znajduje się m.in. szereg modeli z pierwszego, pionierskiego okresu, w tym syntezatory tworzone często przez zapaleńców nie bojących się eksperymentów, ochoczo zakładających firmy, które często upadały po okresie kilku czy kilkunastu lat. Nie inaczej było w przypadku spółki założonej w 1969 roku przez Alana Roberta Pearlman, czyli ARP Instruments (współzałożycielami byli Lewis G. Pollock i David Friend). W ciągu dwunastu lat obecności na rynku, firma ta wprowadziła na rynek co najmniej kilka modeli, które przeszły do historii syntezatorów. Jednym z nich jest ARP Odyssey, którego pierwsza wersja ukazała się 50 lat temu.

Alan R. Pearlman, założyciel ARP Instruments był pochodzącym z Nowego Jorku inżynierem, który bardzo wcześnie odkrył u siebie smykałkę do konstruowania urządzeń elektrycznych. Choć w czasie studiów zainteresował się instrumentami elektronicznymi to początkowo zajmował się czymś innym – przez kilka lat projektował… urządzenia dla amerykańskich programów kosmicznych. W końcu jednak chęć budowy własnych instrumentów wzięła górę i Pearlman zdecydował się podążyć właśnie tą drogą.

O ile jego pierwszy syntezator – modularny ARP 2500, był konstrukcją sporych rozmiarów, to już półmodularny ARP 2600 był propozycją nieco bardziej poręczną. Jeszcze bardziej kompaktowym, a do tego prostszym w obsłudze instrumentem był właśnie ARP Odyssey zaprojektowany przez Davida Frienda, zaprezentowany w 1972 roku. Był on w pewnym sensie uproszczoną wersją modelu ARP 2600, wyposażoną w 3-oktawową klawiaturę oraz charakterystyczne suwaki, nie wymagającą dokonywania połączeń kablami między blokami toru syntezy. ARP Odyssey był syntezatorem dwugłosowym mogącym pracować także w trybie monofonicznym, wykorzystującym dwa oscylatory VCO generujące różne przebiegi (piłokształtny, prostokątny i pulsacyjny z możliwością modulacji szerokości impulsu). Instrument ten był wyposażony także w generator szumu, modulator kołowy, mikser, wzmacniacz, dwa generatory obwiedni (ADSR i AR), generator LFO (przebieg sinusoidalny i prostokątny), generator Sample & Hold i funkcję Portamento. Blok filtracji tego syntezatora ulegał zmianom na przestrzeni lat choć w każdej wersji obejmował filtr dolno- i górnoprzepustowy.

W ciągu dziewięciu lat produkcji tego instrumentu, na rynek trafiły trzy odmiany ARP Odyssey – Rev1 (1972 – 1974), Rev2 (1975 – 1976) i Rev3 (1978 – 1981) różniące się także wyglądem zewnętrznym (Rev1: biały panel z czarnymi napisami; Rev2: czarny panel ze złotymi elementami graficznymi; Rev3: czarny panel z pomarańczowymi elementami graficznymi). To jednak nie wszystko ponieważ łącznie powstało osiem modeli, a najbardziej pod tym względem zróżnicowana jest odmiana Rev2. Poza wyglądem zewnętrznym odnoszącym się nie tylko do koloru wykończenia ale także np. kontrolera PITCH BEND (początkowo miał postać pokrętła, a później zastąpiła je sekcja trzech przycisków Proportional Pitch Control), zmiany wprowadzane w kolejnych wersjach dotyczyły m.in. filtra dolnoprzepustowego sterowanego napięciem. Najpierw użyto układu o nachyleniu zbocza 12 dB/okt. (4023), a później zastąpiono go filtrami 24 dB/okt. (4035, a potem 4075). ARP Odyssey oferował pary gniazd CV, GATE i TRIGGER (wejście i wyjście), dwa wyjścia audio o różnym poziomie i impedancji, wejście dla zewnętrznego źródła dźwięku oraz dwa wejścia dla kontrolerów nożnych.

W momencie premiery pierwszej wersji, ARP Odyssey stał się bezpośrednim rywalem Minimooga. Dzięki swoim możliwościom i polityce firmy szybko znalazł spore grono użytkowników stając się w owym czasie najlepiej sprzedającym się syntezatorem. Do promocji tego modelu firma ARP Instruments zaangażowała wiele ówczesnych gwiazd, które w zamian za zgodę na umieszczenie ich nazwiska na liście oficjalnych użytkowników otrzymywały ten instrument w prezencie. Na różnych odmianach syntezatora ARP Odyssey grali m.in. Herbie Hancock, Jon Lord, George Duke, Billy Preston, Stevie Wonder, Jean-Michel Jarre, Billy Currie (Ultravox, Visage, zespół Gary’ego Numana), muzycy zespołów Kraftwerk, DEVO czy ABBA i wielu innych. Także w kolejnych latach – już po zakończeniu produkcji – po instrument ten sięgali kolejni muzycy.

Jednym ze znanych utworów, w których możemy usłyszeć ten syntezator jest „Chameleon” Herbiego Hancocka:

Innym przykładem jest jeden z przebojów grupy ABBA – „Gimme! Gimme! Gimme! (A Man After Midnight)”:

Kilka lat temu, za sprawą japońskiego koncernu Korg, który nawiązał współpracę z twórcą oryginału Davidem Friendem, ARP Odyssey powrócił na rynek i to w różnych odmianach. Najpierw w 2015 roku zaprezentowano model charakteryzujący się zmniejszonymi gabarytami (86% oryginału) zachowujący jednak wszystkie cechy i elementy kontroli pierwowzoru, a do tego oferujący kilka współczesnych dodatków. W 2016 roku pokazano wersję ARP Odyssey Module pozbawioną klawiatury, a w 2017 roku premierę miał syntezator ARP Odyssey FS, czyli wersja pełnowymiarowa. Instrument bazujący na Odyssey wyposażony przy tym w szereg dodatkowych funkcji ma w swojej ofercie firma Behringer. ARP Odyssey stał się także inspiracją dla twórców instrumentów wirtualnych, a najbardziej znaną emulacją jest Oddity, który kilka dni temu doczekał się nowej wersji (Oddity3). Swoją aplikację ARP ODYSSEi przeznaczoną dla urządzeń mobilnych z iOS opracowała też firma Korg.

To że piszemy o tym syntezatorze właśnie dzisiaj nie jest przypadkiem, gdyż właśnie na sobotę 5 listopada 2022 roku zaplanowano specjalne sympozjum z okazji 50-lecia modelu ARP Odyssey. Organizatorem tego wydarzenia jest Alan R Pearlman Foundation, a odbędzie się ono w bostońskim Berklee College of Music. Wybór miejsca też nie jest dziełem przypadku, gdyż tam właśnie znajduje się sala nosząca nazwisko twórcy tego syntezatora – David Friend Recital Hall. W programie tego hybrydowego spotkania znajdą się zarówno prelekcje i wywiady, jak również koncerty. Osobiście lub łącząc się internetowo podczas „synthposium” z okazji 50-lecia syntezatora ARP Odyssey pojawią się m.in. David Friend, Herbie Hancock, Mike Brigida (były pracownik ARP Instruments), Chris Macleod i Dave Spiers z firmy GForce, Billy Currie (Ultravox), Rupert Greenall (The Fixx, The Fragile Fate), Greg Phillinganes, Jennifer Hruska, Lisa Bella Donna oraz inni zaproszeni goście.

Więcej informacji na stronie alanrpearlmanfoundation.org.